Doen, omdat het je wat doet!

Cover stories · Cases · Boeken

Willem Mastenbroek signaleerde eerder dit jaar in zijn  artikel over de top 5 populairste artikelen van 2016 de trend om ‘Je eigen verantwoordelijkheid te pakken en aan de slag te gaan’. ‘Samen te zoeken naar mogelijkheden’ en ‘Het lef ontwikkelen om buiten de lijntjes te kleuren en de kwaliteit van de relaties te verbeteren’.

Veel professionals zijn de systeemdwang en regeldrift beu. En gaan op vernieuwingstocht.

 Iedereen kan het verschil maken

In dit artikel beschrijf ik de ervaringen met zo’n vernieuwingstocht binnen een MBO-instelling, de sector Zorg, Welzijn en Sport van het Graafschap College. Een sector met 350 medewerkers en 3.250 studenten. De afgelopen twee jaar zijn we met een groep aanjagers, bestaande uit studenten, docenten en vertegenwoordigers uit het beroepenveld op expeditie gegaan. Vanuit de ambitie om het beste onderwijs voor studenten te realiseren en effectief in te spelen op de veranderingen in zorg, onderwijs en maatschappij. Niet door uitgebreide plannen te maken en vooraf alles tot in detail te regelen, maar door samen in beweging te komen. Van vinken naar vonken. Graag deel ik in dit artikel enkele vernieuwingsinitiatieven en inzichten van deze expeditie door de groep aanjagers.

 ‘Van vinken naar vonken’ Bekijk hier de animatie met de strategische koers die richting gaf aan de vernieuwingsinitiatieven en tot stand is gekomen samen met de aanjagers

Leren experimenteren

We riepen studenten, medewerkers en vertegenwoordigers uit het beroepenveld op via intranet en externe kanalen voor 6 tot 8 wekelijkse ontbijt-, lunch- en dinersessies om invulling te geven aan de strategische ambitie naar toekomstbestendig onderwijs. Iedereen die een positieve bijdrage wilde leveren aan deze ambitie was van harte welkom. De eerste ontdekkingsreis ging van start met drie groepen van elk zo’n vijftien personen. Uiteindelijk waren we 1,5 jaar later met meer dan honderd aanjagers, vernieuwers en koplopers. Stuk voor stuk mensen die in actie durven te komen. Wat het tot een echte ontdekkingstocht maakte was het experimenteren, leren en onderweg aanpassen. Een aanpak die past in de huidige tijdsgeest: niet vanuit de traditionele manier invoeren en uitrollen, maar onbekende terreinen verkennen via uitproberen, fouten maken en lol hebben. Vernieuwen vanuit drang en passie. Doen, omdat het je wat doet!

Joepie of getver als startmotor

We hebben geleerd dat iedere vernieuwing start vanuit emotie, een idee of een gedachte.

Alle aanjagers liepen ergens tegenaan. Iets dat hen dwars zat. En dat ze tegelijk zo belangrijk vonden, dat ze besloten er iets mee te doen. Die urgentie kan ontstaan vanuit ambitie en mogelijkheden. Zo werd Margot Overmeyer, docent Zorg & Welzijn, gemotiveerd doordat een collega zich afvroeg hoe het toch kon dat er zoveel ouderen vereenzamen, terwijl er tegelijkertijd een tekort is aan stageplaatsen voor studenten. De urgentie kan ook voortkomen uit een keiharde noodzaak of frustratie. Bianca van Eerden, docent Muziekonderwijs, startte haar initiatief vanuit ergernis over bezuinigingen op het muziekonderwijs. Ambitie of frustratie: het één is niet beter dan het ander, als je maar in beweging komt en gehoor geeft aan je urgentiegevoel. Dan ontstaat een brandend verlangen om dingen te veranderen. Of mensen nu op de verandering reageren met ‘joepie’ of ‘getver’, maakt voor de verandering niet uit. Als de emotionele temperatuur maar omhoog gaat, anders verandert er niks.’ (Thiecke en Zeeuw, van der. 2013)

‘Rekenen met de Wow-factor’
Hoe zorg je ervoor dat studenten plezier krijgen in rekenen? Docent Joop van der Horst bedacht het Rekenproject. Hij vertaalde rekenopdrachten naar speelse activiteiten: van een QR-codespeurtocht door het schoolgebouw tot een opdracht in een witgoedwinkel. “Studenten ervaren zo de ‘wow-factor’ van rekenen. Door het Rekenproject maken de negatieve rekenervaringen plaats voor positieve. Ze vragen me nu op maandag al wat we gaan doen met rekenen. Dat is nog nooit eerder gebeurd.”

Logo-loos starten

Het lijkt misschien een open deur, maar de kwaliteit van de onderlinge relaties bleek een belangrijke succesfactor bij het op gang brengen van de vernieuwingsinitiatieven. Vernieuwing ontstaat pas echt als we bereid zijn van ons ‘eiland’ af te komen en open, nieuwsgierig en gelijkwaardig samen aan de slag te gaan. Dit leidde er toe dat ‘concurrerende zorginstellingen’ elkaar bij ons aan tafel ontmoetten en bewuster de samenwerking begonnen op te zoeken, ook buiten de georganiseerde bijeenkomsten om. De traditionele muren tussen onderwijs, overheid en bedrijfsleven werden steeds meer doorbroken. Het helpt om daarbij ‘logo-loos’ te starten: vertrekken vanuit gezamenlijke problematieken en uitdagingen en niet vooraf al een initiatief ‘claimen’ of een ‘sticker’ erop plakken van één organisatie. Met wie je de schouders eronder zet is een cruciale succesfactor, het wat en hoe van de vernieuwing volgt daarna bijna als vanzelf.

'Logo-loos samenwerken leidt tot vernieuwing’
Het Graafschap College ontwikkelde samen met diverse zorginstellingen, gemeenten en andere onderwijsinstellingen in de Achterhoek toekomstbestendige vormen van zorgonderwijs. Al ‘pingpongend’ kreeg dit initiatief vorm. Er ontstonden wijkleercentra: net als zorgverleners beweegt ook het zorgonderwijs zich door de wijk. Studenten ervaren en leren in de praktijk hoe ze kunnen inspelen op de veranderende vraag naar zorg. De deelnemende partijen gingen aan de slag op basis van wederzijds vertrouwen in elkaars deskundigheid. Met succes. De Wijkleercentra in de Achterhoek kregen een onderscheiding door het landelijke Zorgpact.

Wil je ook logo-loos samenwerken en gaan experimenten? Doe dan je voordeel met deze drie principes:

  1. Move, before you're ready of ‘begint eer gij bezint’. Ga pingpongen en kietel anderen met je ideeën, zodat je snel eerste ervaringen opdoet en niet blijft hangen in mooie intenties of goede ideeën.
  2. Investeer in de kwaliteit van je relaties. Kom van je eiland af, ga halen en brengen en verkoop je idee. Durf hierbij muurtjes te doorbreken, silo’s op te heffen en over de grenzen van de ‘organisatiehark’ heen te bewegen.
  3. Maak een bierviltjes-plan en ga daarmee de boer op. Een beknopt plan helpt om gefocust aan de slag te gaan en tegelijkertijd open te blijven staan voor suggesties en ideeën die je onderweg opdoet, en die helpen jouw plan bij te stellen.

Duik het informele circuit in

In het onderwijs vindt leren en vernieuwen allang niet meer alleen plaats binnen de muren van het klaslokaal. Het informele en meer spontane leren buiten de klas vormt een steeds belangrijker onderdeel. De Onderwijsraad gaf al in 2003 aan dat het belang van informeel leren vaak wordt onderschat. Dit geldt ook voor vernieuwingsprocessen. We zijn vaak geneigd om langs de formele weg te veranderen en met blauwdrukken, beleidsstukken, regels en stappenplannen de vernieuwing te organiseren. We hebben gemerkt dat veel vernieuwingen langs de informele weg ontstaan en vooraf niet zijn te voorzien of plannen. Juist het zoeken, klooien, knutselen en experimenteren levert het meeste succes op. De koffiehoek, aula en rookkamer zijn in de praktijk belangrijkere vernieuwingsplekken dan de formele vergaderruimtes. Veel vernieuwers maakten hier dankbaar gebruik van en kregen veel zaken gedaan tijdens spontane ontmoetingen en informele contactmomenten. Ideeën even in de week leggen en je antennes continu aan laten staan blijken cruciale succesvoorwaarden. Dus kom achter je bureau vandaan, delete je mail en loop eens vaker met je droom en ‘wensenlijstje’ door je organisatie heen.

Kader: MaandagOchtendKoffie (MOK)
Zo ontstonden ook de MaandagOchtendKoffie (MOK)-momenten, als spontaan initiatief tijdens de ontdekkingsreizen om plannen en ideeën uit te wisselen. Tijdens zo’n MOK dronken enthousiaste docenten en andere medewerkers maandagochtend om acht uur, voorafgaand aan de lessen, samen koffie in de aula. Ze wisselden plannen uit, er ontstonden nieuwe acties en de deelnemers hielpen elkaar verder. Iedereen was welkom om mee te doen met goede ideeën. Tijdens de eerste sessie waren er vier enthousiastelingen, bij de volgende MOK al acht en de derde sessie telde vijftien deelnemers. Na een maand of vier begonnen de MOK-ken een vertrouwd ritueel te worden op het Graafschap College, met een vaste kern van zo’n acht medewerkers en steeds meer verschillende collega's. En goede koffie uiteraard.

Olifantenpaadjes creëren

‘Het bestaande hoeft zich nooit te verdedigen, terwijl het nieuwe zich constant moet bewijzen’ (Eric ’t Zelfde). Hoe gaan vernieuwers om met blokkades die ze tijdens de expeditie zijn tegengekomen? Zoals een docent het verwoordt: ‘Weerstand en blokkades zijn er genoeg, als je ze maar met een glimlach tegemoet treedt en samen met andere docenten op zoek gaat naar mogelijkheden. Hierbij helpt het om af en toe buiten de lijntjes te kleuren en olifantenpaadjes te ontwikkelen.'

Olifantenpaden ontstaan doordat meerdere wandelaars of fietsers afzonderlijk van elkaar op dezelfde manier een route kiezen die de officiële route afsnijdt. Heeft zich eenmaal een zichtbaar spoor gevormd, dan volgen steeds meer mensen het spoor en ontstaat een pad. Slechts vijftien wandelaars of fietsers zijn al genoeg om zo’n beginnend spoor te vormen. Het blijkt dat olifantenpaden vooral voorkomen wanneer gebruikers hun bestemming in zicht krijgen (bron: Wikipedia).

De moed om fouten te mogen maken, hoort daarbij. Je moet bereid zijn met een ‘onaf’ plan en zonder support van een brede groep collega’s door te zetten. Een van de docenten noemde dit ‘faalmoed’ als tegenovergestelde van faalangst die afremt. We hebben gemerkt dat studenten ook ‘faalmoed’ tonen als je hen grote uitdagingen biedt voor realistische vraagstukken. Zo nam een docent studenten mee naar een asielzoekerscentrum en gaf hen de opdracht om voor de bewoners de meest gave, nieuwe activiteit te ontwikkelen. Een andere docent prikkelde haar studenten door te stellen dat het niet mogelijk is om de aula gezellig te maken voor studenten. De studenten wilden vervolgens haar ongelijk bewijzen. En een derde vernieuwingsproject behelst de volledige verantwoordelijkheid voor een complete Sinterklaasintocht met 10.000 bezoekers in Doetinchem.

Praktijkvoorbeeld: ‘Gouden Pepernoot’
Op school oefenen studenten traditioneel gezien kennis en vaardigheden, maar hier kwamen ze zichzelf flink tegen. Door je grenzen op te zoeken en mislukkingen te ervaren merk je dat je die kunt oprekken en verleggen. Het opdoen van kennis uit boeken biedt een basis. Maar door zelf leiding te geven, een begroting te maken, logistieke en veiligheidszaken te regelen en conflicten op te lossen, leer je om het ook echt te doen. In het keiharde werken aan de droom om de beste Sinterklaasintocht van Nederland te organiseren, het vallen, opstaan en weer door gaan, zat de groei van deze studenten. Ze wisten er zelfs de ‘Gouden Pepernoot’ voor beste Sinterklaasintocht van Nederland mee in de wacht te slepen.

Samenvatting: wees de startmotor

Alle vernieuwingsinitiatieven starten vanuit een sterk urgentiegevoel. Aanjagers weten waar ze het voor doen en bijten zich daar met passie in vast. Voor hen is dat natuurlijk gedrag. Pas in gesprekken met collega’s die afwachtend, negatief of te druk zijn met de waan van de dag, ervaren ze dat hun aanpak anders is. Tijdens onze expeditie merkten we dat de meeste docenten gewoon begonnen. Het was een feest om deze praktische dromers op regelmatige basis bijeen te brengen tijdens de ontdekkingsreizen. Je voelde de positieve energie en zag de glinstering in de ogen van deze ‘startmotoren’ voor iedere vernieuwing.

Hieruit destilleerden we vier principes waarmee ook jij de startmotor voor vernieuwing kunt zijn.

‘Wat ga jij doen om jouw organisatie 10 x beter, leuker, en slimmer te maken?’ 

  1. Start vernieuwing vanuit urgentie en een brandend verlangen. Dat geeft de energie die je nodig hebt om überhaupt in beweging te komen.
  2. Logo-loos starten. Doe niet direct een strik om je idee heen, maar vertrek vanuit gezamenlijke kansen of uitdagingen dan zijn anderen sneller geneigd met je mee te doen.
  3. Duik het informele circuit in. Blijf in het begin nog even onder de radar en geef het initiatief de ruimte om te groeien. Leg het eerst in de week voordat je het met een bredere groep deelt.
  4. Olifantenpaadjes creëren. Durf buiten de lijntjes te kleuren. Vernieuwing ontstaat niet door op oude paden te blijven lopen.

Meer lezen?
Wil je meer voorbeelden en praktische tips lezen om vernieuwing binnen jouw organisatie te realiseren bestel dan het onlangs verschenen boek Doen, omdat het je wat doet!  Of deel jouw vernieuwingsverhaal in de discussie ruimte bij dit artikel en op de website van het boek.

Overige bronnen van inspiratie
Ardon, A. (2015). Ontketen vernieuwing! Blokkades wegnemen en beweging creëren. Business Contact.
Loo, H. van der en Davidson, P. (2016). Musk Mania: De 5 waanzinnige succesprincipes van Elon Musk. Vakmedianet.
Thiecke, M. en Zeeuw, B. van der (2013). Systemisch Transitiemanagement: Neem voor de verandering de makkelijke weg! Boom/Nelissen.
Veer, S. en Peters, L. (2016). Move before you’re ready. Hoe je snel en continu verbetert. Van Duuren Management.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over Onderwijs