Mensen hebben altijd in groepen geleefd. Je eigen stam bood veiligheid en houvast. Maar diezelfde stam scheidde je ook af van de ander. Dat oeroude mechanisme van wij en zij is biologisch en nog altijd springlevend . Soms lijkt het de wereld van vandaag meer dan ooit te beheersen. Behoor je 'tot ons (wij)' dan ben je okay, behoor je tot 'hen (zij)', dan deug je niet. Waarbij scheidingen in de liefde ook zoiets is als 'ik wil niet meer bij jou horen, dus jij bent veranderd van een wij in een zij. 

We zien wij-zij-denken in het groot: landen die zich afsluiten, politieke partijen die vooral tegen elkaar zijn, religies die muren opwerpen. Maar ook in het klein: in treinen en supermarkten bijvoorbeeld. Soms wordt dat wij-zij-denken ronduit gevaarlijk. Racisme is er een grimmig voorbeeld van, maar je zou ook feminicide kunnen zien als een vorm van tribal handelen: het doden van vrouwen door (ex-)partners. 

De bioloog Frans de Waal laat in zijn boek 'Anders' zien dat feminicide bij apen (onze naaste verwanten) vrijwel niet voorkomt. In een groep grijpt de gemeenschap in: vrouwtjes bundelen hun krachten en corrigeren gewelddadige mannetjes. Bij mensen is die ingreep vanuit de groep waarschijnlijk ook gangbaar, maar feminicide gebeurt juist vaak achter gesloten deuren, in een 1-op-1 isolement. Daar ontbreekt de sociale correctie en blijft de vrouw overgeleverd aan een man die haar ziet als bezit, niet als persoon. 

Ik ben niet naïef. Dit soort mechanismes zitten echt in onze biologie, dus zal je er als context, als samenleving, heldere normen en waarden over moeten formuleren, en die ook handhaven. Op het punt van natuurdriften kan je dit soort uitingen van 'tribal' gedrag niet maar gewoon laten lopen. 

Niet helemaal hetzelfde maar toch enigszins vergelijkbaar is racisme in een voetbalstadion. Bij Liverpool–Bournemouth werd dit weekend de wedstrijd tijdelijk stilgelegd nadat een speler racistisch werd bejegend door één supporter. De scheidsrechter greep in, de omgeving sprak zich uit en de man werd verwijderd. De reactie van clubs en het publiek was goed, maar het incident laat zien dat dit soort uitingen nog steeds bestaan. Het zijn oude reflexen van tribaal gedrag: de ander reduceren tot iemand die er niet bij hoort. Wij-zij-denken dus. 

Misschien moeten we het ook op die manier durven zien: dit soort reflexen zitten diep in onze biologie. Ze komen uit systemen die ooit nuttig waren. We maakten onderscheid tussen de eigen stam en een vreemde stam, net als chimpansees. Dat kon overleven betekenen in die dagen, maar in een moderne samenleving kan dat vernietigend werken. Daarom zijn duidelijke regels en handhaving onmisbaar. Ik weet het, niemand houdt van regels, maar homo sapiens kent teveel onbetrouwbare elementen om regels op te heffen en cultuur is de manier waarop we zulke oerinstincten kunnen corrigeren en begrenzen. 

Gelukkig zien we dat op veel fronten gebeuren. In de sport: het tijdelijk stilleggen van wedstrijden bij racistische incidenten, of de strenge UEFA-sancties tegen clubs waar dit plaatsvindt. In de samenleving: campagnes tegen huiselijk geweld en wetten die feminicide zwaarder bestraffen. In het dagelijks leven: initiatieven voor meer inclusiviteit op de werkvloer, of trainingen voor politie en hulpdiensten om discriminatie te herkennen en tegen te gaan.

Het zijn allemaal culturele correcties – afspraken, regels, sociale druk – die ons helpen onze eigen biologie te temmen,  zodat we ons kunnen ontwikkelen van louter natuurdriftige tot beschaafde empathische wezens. Want zonder die afspraken wordt het een ratjetoe, en komen de oude systemen ongeremd naar boven. 

De vraag is dus niet of dat wij-zij-denken bestaat. Dat doet het, en het zit in ons allemaal. De vraag is of we bereid zijn er grenzen aan te stellen en een groter wij te omarmen. Want zolang we gevangen blijven in het tribale, verliezen we uiteindelijk het belangrijkste: elkaar. En laten we eerlijk zijn: dat is al veel te veel gaande in deze wereld.