Een pleidooi om uit de waan van de dag te stappen

Werk is leven. Tegelijk is leven natuurlijk veel meer dan werk alleen. Regelmatig zonder ik me af van wat me lief en dierbaar is in een natuurgebied bij onze zuiderburen. De tijdspanne varieert van enkele dagen tot ruim een week, en een dagindeling met activiteiten die meebeweegt met de seizoenen.

De natuur gedraagt zich ‘puur natuur’, zonder ophef. Ze vermarkt zichzelf niet, doet niet moeilijk, zeurt niet aan je hoofd en past zich aan naar de omstandigheden ter plekke. Een boom of waterdruppel maakt geen beleidsplan of een kostenbatenanalyse maar handelt zonder twijfel, onmiddellijk en direct. Anders dan de natuur gedraagt de mens zich tegendraads en eigenwijs. Dat komt ons duur te staan als we duurzaam overslaan.

We accepteren niet onze onvolkomenheden die natuurlijk, normaal en menselijk zijn.

We doen ons best om de klimaatopwarming te beperken waar we zelf debet aan zijn. Gedragsbeïnvloeding wordt hierbij ingezet als instrument. Om de overstap te maken van fossiel naar duurzaam wordt elektrisch autorijden met subsidie aangemoedigd. Voor de rest van dit jaar vis je wel achter het net want de subsidiepot voor de e-auto is al leeg. Tegelijk worden mensen ziek door het delven van grondstoffen voor batterijen die ons mobiel houden, op de weg én onderweg. Windmolens? Oké, maar wel ver van mijn bed en zeker niet in mijn achtertuin.

De economie draait weer op volle toeren met groeicijfers die we voor Covid-19 niet meer gewoon waren. De AEX beweegt rond de hoogste stand ooit, de productie maakt overuren en de werkloosheid is weg van teruggeweest. Bepaalde sectoren (ICT, zorg, horeca, onderwijs) staan te springen om personeel. De technologie dendert onverwijld voort en probeert de natuur te overtreffen. We accepteren niet onze onvolkomenheden die natuurlijk, normaal en menselijk zijn. Waar de autorijder dagelijks ongelukken maakt, moet de zelfrijdende auto foutloos zijn.

De mens maakt zich tot vijand van de natuur en zichzelf.

Een boom ‘boomt’ met speels gemak waar de omstandigheden dat toelaten, anders begint ie er niet aan. We zijn minder dan de natuur bereid de omstandigheden voor lief te nemen. Een mens ‘menst’ ongeacht de omstandigheden, duwt en trekt, daar en dan, vaak tegen beter weten in. En maakt zich tot vijand van de natuur en zichzelf.

Wat ons menselijk maakt, gaat schuil achter abstracte tools, schema’s en rekenmodellen waar de menselijke maat zorgvuldig is uitgesloopt. Niemand treft enige blaam, het geheugen laat ons in de steek en regels gaan voor moreel besef. We doen alsof het ons allemaal overkomt, en leven in de waan van de dag met het gedoe dat we er zelf van maken.

Afzonderen is ons vreemd geworden.

Met alle verleidingen om je heen is het lastiger om je af te zonderen en ongestoord alleen te zijn. Sowieso doen we dat al niet gauw. Beetje vreemd, bang voor het ongemak, de stilte? Om alleen te kunnen zijn, moet je het met jezelf kunnen uithouden. Dat is niet op je krent gaan zitten navelstaren, je zou er depri van worden.

Ik doe in afzondering niet anders dan gewoon, de gewone dingen, enkel zonder de afleiding die op de loer ligt en de druk die ik mezelf opleg of van buitenaf wordt opgelegd. Zien dat het leven gaat terwijl je plannen maakt en dat je gewoontes en imperfecties ‘puur menselijk’ zijn. Kijken, observeren met een beginner’s mind. Dat werkt louterend, geruststellend en mindful.

Mijn eerste ervaring hiermee was tijdens een retraite, in stilte samen met anderen optrekken. Inmiddels doe ik dat in m’n eentje net zo lief. Een verademing, de vrijheid om niets te zeggen en niets te vinden. Zie daar tegenwoordig maar mee weg te komen. Voortdurend wordt je verleid om je te mengen in om het even welk discours of gevraagd een korte vragenlijst in te vullen naar je klantervaring: “Je hebt onlangs bij onze webshop gewinkeld …, onlangs heeft u een bezoek gebracht aan onze werkplaats, …et cetera.”

Vriend van niemand en iedereen.

Sherry Turkle (1948), gedragswetenschapper en hoogleraar aan de Amerikaanse universiteit MIT, onderzoekt de invloed van technologie op de manier waarop we onszelf zien als mensen. Het gebrek aan afzondering is volgens haar een groot verlies. In de voortdurende nabijheid van anderen, fysiek en virtueel, weet je steeds minder goed wie je zelf bent. Vriend van niemand en iedereen. Je wordt gevoeliger voor wat anderen van je vinden bij de vorming van je zelfbeeld. De ander wordt een instrument om jezelf ‘in te kleuren.’ Het zelfbeeld dat je bij elkaar sprokkelt, krijgt niet de kans te rijpen. Afzondering biedt de mogelijkheid jezelf (weer) te zien zoals je bent, goed genoeg!

Volgens de Franse schrijver en filosoof Tristan Garcia (1981) schiet afzondering tekort omdat de mens verslaafd is geraakt aan het idee van een intens leven. We willen allemaal een leven leiden dat nooit saai is en stellen een gelijkmatig leven gelijk aan een middelmatig leven. Maar zijn onze relaties, een duurzame leefomgeving of ons levensgeluk hiermee gebaat? Nederland stond vorig jaar op de 6e plaats van de lijst met gelukkigste landen ter wereld (World Hapiness Report 2020) maar telt ook een van de hoogste aantallen psychiaters en psychologen per hoofd van de bevolking.

De wereld is niet perfect. Ik niet. Jij niet. Niemand niet!

We leven in een onvoorspelbare tijd waarin we onszelf voortdurend op de proef stellen. Hoe hoger je de lat legt, hoe groter de kans dat je de regie over jezelf kwijt raakt. Goed is nooit goed genoeg. We tarten de onvolkomenheden van onze menselijke natuur. “Hoe komen wij, imperfecte kneuzen, op het idee dat het beter kan?” (René Gude, filosoof, 1957-2015).

De wereld is niet perfect. Ik niet. Jij niet. Niemand niet! Een verademing als je kan zeggen: “Ik weet het niet en dat is dan maar even zo.” Voor even afgezonderd, met reflectie, aandacht en focus. Ik kan het je van harte aanbevelen!

Groet!

Thomas Langemeijer, organisatiepsycholoog

GASSHO | developing people, because people matter