Heeft de topman na zijn scheiding een veel jongere vrouw? Is hij bezig met een overname buiten zijn expertisegebied? Staat zijn portret steeds vaker prominent in bedrijfsbrochures en verslagen? Haalt hij de targets niet, terwijl hij wel twee keer zo veel verdient als de tweede man? Goede kans dat hij op het punt staat te ontsporen.

Een ontsporende leider kan de onderneming te gronde richten. Bij 'management derailment' ziet het personeel vaak lijdzaam toe hoe de organisatie ten onder gaat door toedoen van de eigen topman. Des te belangrijker is het om management-derailment te herkennen. Speciaal ter opsporing en preventie van derailment ontwikkelde de Amerikaanse wetenschapper Robert Hogan een assessment-instrument dat de potentiële derailer aanwijst. Het Amerikaanse instituut heeft op dit gebied  een uitgebreide database die ook vertaald is voor Nederlandse organisaties. Hogan onderscheidt  elf 'derailers'. Hier volgen de belangrijkste:

1. Prikkelbaarheid: manager die snel geïrriteerd is, moeilijk tevreden is te stellen. Zijn emotionaliteit leidt zelfs tot openlijke woede-uitbarstingen.
2. Paranoia: sceptische, wantrouwende houding waardoor de leider een steeds negatievere tunnelvisie krijgt.
3. Dominantie: drukke aanwezigheid, wil continu de aandacht, praat veel en luistert slecht.
4. Gevoelloosheid: kil gedrag waarbij de manager zich afsluit voor gevoelens van anderen. Extreem afstandelijk.
5. Eigengereidheid: in het openbaar samenwerkingsgericht, maar in werkelijkheid solistisch en niet gericht op samenwerking. Uitsluitend eigen ideeën volgend.
6. Arrogantie: overdreven zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde, kan doorschieten in vrijpostigheid.
7. Waaghalzerij: daagt uit, zoekt de grens op en neemt (onverantwoorde) risico's.

Op de Hogan-website lees je meer over de kenmerken van derailers. Een ontsporende topman heeft nooit alle kenmerken tegelijkertijd, maar hij vertoont wel meerdere van de trekjes uit bovenstaande lijst. Dat het herkennen van een ontsporende topman het probleem nog niet meteen verhelpt, bewijst Silvio Berlusconi al jaren. Ze laten zich zelden gemakkelijk wegsturen, en zijn ultieme 'comeback-kids'. Daarom kun je maar beter voorkomen dan genezen.

Bas Kok is als HR-psycholoog verbonden aan LTP te Amstelveen.