NEC, NAC, Barcelona en Bayern München.

Op de magische datum 12-12-12 stond in de krant een bericht dat de magie van Nederland flink verstoort: we zijn slecht in het stimuleren van talent. Dat is de harde conclusie uit een groot internationaal onderzoek naar het niveau van leerlingen uit groep 6. Waar we wel goed in zijn is zwakke leerlingen helpen om hen op het basisniveau te krijgen. Staatssecretaris Dekker van OCW laat in een reactie aan het ANP weten 'ontzettend trots' te zijn op dit laatste feit en illustreert daarmee haarfijn het grote probleem met de Nederlandse mentaliteit: we hebben moeite met succesvolle mensen en houden graag vast aan de ‘doe maar gewoon mentaliteit’ die ons land zo prettig maakt om in te wonen en te werken. Nog wel tenminste.

De Europese middelmaat
Je merkt dat mijn toonzetting wat aan de scherpe kant is en dat klopt ook. Ik ben onthutst over het feit dat we steeds meer afglijden naar de middelmaat van de Europese arbeidsmarkt en dat ambitie in dit land steeds meer een scheldwoord dreigt te worden. We worden de NAC en NEC van de eredivisie: gezellige, middelmatige ploegen, die af en toe een aardig resultaat boeken, maar waar grote talenten of niet doorbreken of het al snel voor gezien houden. Dat is de toekomst van Nederland, als we doorgaan op de ingeslagen richting en het steunen van de zwakke schouders meer aandacht krijgt dan leren hoe je sterke schouders en een rechte rug kunt ontwikkelen.

Daarom mijn pleidooi: hoogste tijd voor een andere mentaliteit. We moeten ons gaan realiseren dat succes wordt bepaald door het aanboren en benutten van talent en niet door zwakkeren naar een middelmatig niveau te tillen, hoe sociaal dat ook mag klinken. We moeten af van die grijze ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’ mentaliteit en mensen leren om het onmogelijke op basis van een stevige, positieve mindset, wel mogelijk te maken. We moeten, om nog even in voetbaltermen te blijven, de toekomstige spelers van NAC en NEC leren hoe ze van hun club het nieuwe Barcelona of Bayern Munchen kunnen maken. Hoe doe je dat? Bijvoorbeeld door de volgende adviezen serieus te nemen.

1. Zoek de verschillen
Het grote probleem in dit land, en van sommige politici in het bijzonder, is de bijna heilige drang tot nivelleren. Uitblinkers worden eerder gedoogd dan hoog gewaardeerd. We hechten meer waarde aan consensus en collectief, dan aan creatie en competitie. Dat leidt tot een samenleving met veiligheid voor de middelmaat, maar waar de stimulans voor de top steeds meer ontbreekt. Sterker nog: wanneer je met hard werken en veel doorzettingsvermogen eindelijk de top bereikt, dan zijn je schouders blijkbaar zo sterk, dat anderen daarvan automatisch mee mogen profiteren. Deze gedachtekronkel leidt ertoe dat de stimulans om je talenten in de wereld te zetten en ook de financiële vruchten van je eigen arbeid te kunnen plukken, steeds meer verloren gaat.

2. Zoek de zeevaarder
Van oudsher zijn we een volk van zeevaarders en kooplieden, die willen ontdekken en openstaan voor nieuwe ervaringen. Maar we zijn ook een volk van voorzichtige vergaderaars, dat zich graag terugtrekt achter de hoge dijken om te schuilen voor de ontwikkelingen in de boze buitenwereld. De vergaderaars hebben lange tijd de boventoon gevoerd. Nu is het tijd om de zeevaarder in onszelf weer naar boven te halen en met elkaar een mindset te ontwikkelen die is gefundeerd op gedegen kwaliteiten als persoonlijk ondernemerschap, hoop, optimisme, mentale veerkracht en zelfwerkzaamheid. Onderzoek van Luthans, Youssef en Avolio (2007) laat zien dat doelgericht werken aan deze kwaliteiten op de lange termijn het cruciale verschil maakt tussen succes en voldoening enerzijds en voortkabbelende middelmatigheid anderzijds.

3. Zoek de juiste mindset
De ervaring leert dat er veel talent nodeloos verloren gaat doordat leidinggevenden, trainers, onderwijzers en opvoeders, een verkeerde mindset hanteren. Volgens Carol Dweck, hoogleraar Psychologie aan Stanford, zijn er twee soorten mindsets te onderscheiden: een gefixeerde mindset, die ervan uitgaat dat je eigenschappen aangeboren en onveranderlijk zijn en een groeimindset, die ervan uitgaat dat je kunt leren en veranderen. Dweck toont aan dat een gefixeerde mindset in sterke mate je eigen ontwikkeling en die van de personen aan wie je leiding geeft, blokkeert. Je gaat dan namelijk mensen ‘digitaal’ beoordelen, in de zin van ‘het is wat’ of ‘het zal nooit wat worden.’ Wanneer je op enigerlei wijze werkzaam bent als vormgever van talent is het dus noodzakelijk dat je leert om met een open mindset naar mensen te kijken en vooral geen voorbarige conclusies te trekken.

4. Zoek je grootsheid
Het vereist durf en een zekere mate van ‘onredelijkheid’ om je talent groots in de wereld te zetten. George Bernard Shaw zei ooit: ‘De redelijke mens past zich aan de wereld aan. De onredelijke mens volhardt in zijn pogingen de wereld aan hemzelf aan te passen. Derhalve is alle vooruitgang afhankelijk van de onredelijke mens.’ Mooie uitspraak, met een hoog waarheidsgehalte. Succesvolle mensen durven grote, gekke gave doelstellingen te formuleren en weten deze vervolgens heel concreet om te zetten in dagelijkse actie. Zo is het leven ook bedoeld: jezelf creëren en laten zien wie je bent, in plaats van jezelf verbergen en verdwijnen in de grauwe massa. Formuleer dus een aantal grote, gekke, gave doelstellingen, waarmee je de verwachtingen van jezelf en die van anderen overtreft. Dat maakt het leven absoluut leuk en uitdagend.

5. Zoek de verantwoordelijkheid
In mijn wereldbeeld is het individuele leven van belang en kan iemand daar zelf invloed op uitoefenen. Dit resulteert in de norm dat je verantwoordelijk bent voor de kwaliteit van je bestaan. Deze norm roept de nodige kritiek op, want het veronderstelt dat het leven tot op grote hoogte maakbaar is. Is dit wel haalbaar voor iedereen? Leidt het niet tot overspannen verwachtingen over wat een mens zou moeten kunnen en willen?
Het is oneerlijk en onjuist om mensen verantwoordelijk te stellen voor omstandigheden die moeilijk beïnvloedbaar zijn. Aan de andere kant mag je ook stellen dat je kunt leren om verantwoordelijkheid te nemen voor de kwaliteit van je eigen leven en de zaken die je redelijkerwijs kunt beïnvloeden. Dat is bij uitstek de beste manier om sterke schouders te ontwikkelen en een bijdrage te leveren die er wezenlijk toe doet.

Waar kiezen we voor?
Nederland moet keuzes gaan maken: gaan we voor gezellig meespelen op het grote veld, met af en toe een klein succesje en een tamelijk grote kans te degraderen naar de lagere regionen? Of gaan we voor de top en de strijd, de ambitie en de opofferingen die daarbij horen? Ik hoop van harte dat we kiezen voor een faire en verantwoordelijke competitie en dat we een collectieve mindset ontwikkelen die dit mogelijk maakt.