Het wil nog steeds niet echt lukken met de integriteit van managers en leidinggevenden in Nederland. Tot voor kort ging het nog vooral om gevallen van fraude en zelfverrijking bij voorheen onkreukbare instanties zoals banken en accountantskantoren. Meer recent blijken ook onze volksvertegenwoordigers minder betrouwbaar dan wij van hen verwachten. Ironisch gezien nu met name bij leden van de VVD; de partij die zich van huis uit beschouwt als de partij van de integriteit. De lijst met liberalen die het niet zo nauw nemen met de regels is aanzienlijk. Eerder kwamen Ton Hooijmaijers, de VVD-gedeputeerde in de provincie Noord-Holland, Nurten Albayrak, de directeur van het Centraal orgaan voor Opvang Asielzoekers en Jos van Reij, oud-wethouder van Roermond in opspraak. Nu is het de beurt aan het Tweede Kamerlid Mark Verheijen vanwege gesjoemel met declaraties.

Wij weten met zijn allen maar al te goed wat het belang van integriteit is. Er is werkelijk geen enkele organisatie in Nederland die het begrip niet als één van zijn kernwaarden propageert. Diverse onderzoeken bevestigen het belang dat wij hechten aan integriteit. Het is de basis voor vertrouwen tussen mensen. Het Global Leadership and Organisational Behavour Effectiveness (GLOBE) onderzoeksprogramma heeft wereldwijd bij 62 culturen de perceptie van ongewenste en gewenste leiderschapseigenschappen bestudeerd.

De eigenschap ‘integrity’ scoort het hoogst. Hoger dan andere gewaardeerde eigenschappen van de leider zoals inspirational, visionary, performance oriented, team-integrator, decisive en diplomatic.

Mensen zijn van nature geneigd om met elkaar samen te werken. Maar wel op basis van gelijkheid en eerlijkheid. Onze verre voorouders wisten vele tienduizenden jaren geleden te overleven op de Afrikaanse savannes door nauw samen te werken en de opbrengst van de jacht te delen. Deel uitmaken van een groep was de beste garantie om in die tijd als individu te overleven. De groep benoemde zelf de leider van wie de groep wist dat zij met hem zouden overleven, de overwinning behalen of gewoon beter af waren. De leider maakte deel uit van de groep, en daar lagen ook zijn belangen. Hij zette zich in voor de groep en maakte zijn persoonlijk belang daaraan ondergeschikt.

Er was geen tolerantie voor dominantie. Waar macht gebaseerd is op dominantie, dwang en eigenbelang is leiderschap gebaseerd op gelijkheid, vrijwilligheid en eerlijkheid. Om misbruik te voorkomen zijn mensen daarom erg kieskeurig in hun leiders. Zij willen leiders die eerlijk en betrouwbaar zijn, die ze kunnen vertrouwen met de macht die ze aan de leider geven en waarbij misbruik van gezag niet getolereerd wordt. In de moderne wereld zijn de omstandigheden veranderd. Het belang van de leidinggevende ligt allang niet meer als eerste bij zijn ondergeschikten. Zij beoordelen de leider niet, zij betalen zijn salaris niet en zij kunnen hem ook niet ontslaan. De huidige leider is dus in veel mindere mate afhankelijk van hen. Die context stimuleert zelfzucht en eigenbelang.

Om de verstoorde balans weer te herstellen is een mentaliteitsverandering noodzakelijk. Die moet op de eerste plaats worden afgedwongen door de bestaande regelgeving consequenter te hanteren, de pakkans bij overtreding te vergroten en overtreders te straffen. De tweede stap is terug te gaan naar het belang van integriteit in een organisatie en de rol daarin voor het leiderschap. Onderzoek toont aan dat integer gedrag in organisaties voor ongeveer 50% afhangt van het leiderschap. Met andere woorden; goed voorbeeld doet volgen. Leidinggevenden moeten er van doordrongen zijn dat integriteit voor hen betekent dat zij betrouwbaar zijn, zij hun verantwoordelijkheid nemen en bereid zijn zich voor hun handelen te verantwoorden. Leiders zijn de bewakers van de kernwaarden van hun organisatie. Zij moeten een cultuur beschermen waar ‘wij’ altijd voor ‘ik’ gaat. Want alleen in een zwakke cultuur doen we niet meer ‘wat goed is’, maar doen we ‘wat goed is voor mij’ (Simon Sinek). In dat kader is de opmerking van premier Rutte, dat hij de zaak van het Tweede Kamerlid Mark Verheijen opgeblazen vindt, een verkeerd signaal.

Bron: Gezag, Mark van Vught en Max Wildschut.