Humanity by Design

Columns

De impact van slecht toegankelijke websites en apps is groot. Honderdduizenden mensen met een ernstige of lichtere beperking worden buitengesloten of ondervinden hinder. Ook burgers en consumenten met andere beperkingen zoals laaggeletterdheid, hebben problemen met digitale toegankelijkheid. Er is dus ‘werk aan de winkel’ voor web en app-bouwers.(1)

Voorbeelden

Teletekstpagina 888 is een bekend voorbeeld waarmee doven en slechthorenden via ondertiteling bij een Tv-programma kunnen volgen wat gezegd wordt. Bij het bekijken van YouTube-filmpjes is het mogelijk, indien toegepast, om een transcript te openen als het digitale equivalent van teletekstpagina 888. Zo, is er stembediening voor mensen met een beperkte handfunctie, tekstvergroting voor mensen met een visuele beperking en zijn luisterboeken een prachtig voorbeeld van hoe mensen met een visuele beperking of laaggeletterden naar een boek kunnen luisteren. Apparaten zoals mobiele telefoons hebben instellingen om apps toegankelijk te maken voor mensen met beperkingen, mits ontwikkelaars hier optimaal gebruik van maken. En dat gebeurt nog veel te weinig.

Digitale toegankelijkheid

Het ‘Tijdelijke besluit digitale toegankelijkheid overheid’ (2)bepaalt dat websites en (mobiele) apps van Nederlandse overheidsinstanties moeten voldoen aan toegankelijkheidseisen. Hiermee wordt bedoeld dat de betreffende websites en apps toegankelijk zijn voor alle relevante gebruikers, ongeacht de fysieke of mentale gesteldheid van de persoon.(3) Overheidsorganisaties moeten de toegankelijkheidsverklaring publiceren in een register waarin staat welke maatregelen zijn genomen om de website en/of app toegankelijk te maken en te houden.(4)  Niveau A zegt dat een app of website volledig voldoet(5) aan de toegankelijkheidseisen. Niveau D wil zeggen dat deze niet voldoet. Per 23 juni 2021 dienen nu ook overheidsapps een toegankelijkheidsverklaring te hebben. Op 22 juni 2021 had (slechts) één app van de ongeveer 1000 (overheidsgebonden) apps een kwalificatie op niveau A.(6)

Een alternatief voorbeeld van een keurmerk rondom digitale toegankelijkheid laat de website van ziekenhuis VieCuri in Venlo zien. Deze website voldoet aan het ‘drempelvrij-keurmerk’. Dit keurmerk is toegekend door Stichting Accessibility (expertisecentrum voor toegankelijke ICT). Door de Stichting Accessibility is gekeken of de site voldoet aan zogenaamde Webrichtlijnen. Die bieden de garantie dat iedereen er gebruik van kan maken, ongeacht de beperking.

Wettelijke verplichting

Als aansporing om de digitale toegankelijkheid te borgen is blijkbaar een (wettelijke) verplichting nodig. Tot nu toe is nog weinig werk gemaakt van het ‘drempelvrij’ maken van digitale voorzieningen.

Als aansporing om de digitale toegankelijkheid te borgen is blijkbaar een (wettelijke) verplichting nodig. Tot nu toe is nog weinig werk gemaakt van het ‘drempelvrij’ (7)maken van digitale voorzieningen. Voor de meeste IT- en informatieprofessionals is dit onbekend terrein of ze zijn zich er onvoldoende van bewust.(8) Ook opleidingen schenken hier nog (veel te) weinig aandacht aan. Met de thema’s smart humanity (9)en humanity-by-design (10)pleit de Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatieprofessionals (KNVI) al langer voor (wettelijke) bescherming van mensen tegen digitale hindernissen en misbruik. Een Digitale Magna Carta wordt hierbij als metafoor gebruikt. (11)Een toegankelijkheidsverklaring voor websites en apps is dan ook een prima stap in de goede richting. Maar je hebt natuurlijk weinig aan een dergelijk keurmerk als slechts enkele apps en websites voorzien zijn van een niveau A (of een ‘drempelvrij-keurmerk’). In dit verband biedt Humanity- by-design een relevant handvat

Humanity-by-design

Humanity-by-design omvat een leidraad om te komen tot apps en websites die de fundamentele waardigheid van de individuele mens als eindgebruiker centraal stellen.

Naast het respecteren en beschermen van grondrechten, zoals privacy en het naleven van wettelijke beveiligingsnormen regelt humanity-by-design ook thema’s zoals autonomie, controle over technologie, menselijke waardigheid, rechtvaardigheid en machtsverhoudingen.’ Deze leidraad is een samenwerkingsverband van de KNVI-interessegroepen Onderzoek en Onderwijs ICT, Digital Skills en gepubliceerd door de interessegroep IT Recht in boekuitgave ‘Multidisciplinaire aspecten van COVID-19 apps’.(12) Toegankelijkheid van apps, als onderdeel van humanity-by-design, gaat over het respecteren van autonomie, controle over technologie en menselijke waardigheid. Er wordt niet alleen rekening gehouden met mensen met een ‘erkende’ beperking, maar er wordt breder gekeken naar de doelgroep bij de ontwikkeling van een digitale voorziening. Wat dit betekent wordt mooi beschreven in het hoofdstuk “The making of CoronaMelder: een app voor heel Nederland” van voornoemd boek.(13)

Standaarden voor digitale toegankelijkheid

Het ontwikkelproces van een toegankelijke app (of website) begint, volgens humanity-by-design, met het omarmen van de juiste standaarden zoals Web Content Accessibility Guidelines (14)en Accessibility requirements for ICT products and services. (15)Het inzetten van zogenoemde ‘customer journeys’ helpt om deze normen en standaarden af te stemmen op de verschillende doelgroepen, ook wel persona’s genoemd. Hierdoor kunnen eisen en wensen voor digitale toegankelijkheid optimaal worden afgestemd op de doelgroep. Hierbij gaat het om mensen met auditieve, visuele en cognitieve beperkingen, mobiliteitsbeperkingen, spraakbeperking en beperkingen door ouderdom (minder zicht, slechtere motoriek). Wanneer een app of website is ontworpen en gebouwd, dienen de hiervoor genoemde functies, normen en standaarden als acceptatiecriteria tijdens het testen en valideren van toegankelijkheid (en juiste werking).

Bewustzijn, competenties en dwarsverbanden

Bewustzijn creëren en vaardigheden ontwikkelen bij de IT-professionals om digitale voorzieningen toegankelijk(er) te maken is een eerste en noodzakelijk vereiste voor het toepassen van deze leidraad volgens Humanity-by-design. De interessegroep Digital Skills van de KNVI pleit ervoor om gebruik te maken van het European Competence Framework: e-CF: (16)een raamwerk van competenties en ‘transversal aspects’ (dwarsverbanden). Met dwarsverband wordt bedoeld dat iedere ICT-professional min of meer bewust moet zijn van, en/of proactief rekening moet houden bij de werkzaamheden met: toegankelijkheid, ethiek, juridische implicaties, privacy en security, duurzaamheid en gebruiksgemak. De bekwaamheid van IT-professionals houdt dus veel meer in dan alleen kennis en vaardigheden over ontwikkelmethoden en programmeertalen en andere puur IT-gerelateerde skills. Zij moeten ook aandacht vragen voor implicaties van de app en website en condities van de gebruiker. 

Stichting Appt, een platform dat zich bezighoudt met app-toegankelijkheid, biedt ondersteuning voor de IT-beroepspraktijk met een handboek (17)en een app. Voor professionals kan deze app helpen om alles over het ontwikkelen van een toegankelijke app te leren.(18)’ Appt heeft ook een meldpunt ingericht voor slecht toegankelijke apps.(19) De controle van de overheidsinstanties wordt door Logius uitgevoerd. Zoals eerder aangegeven, wordt een register bijgehouden met niveauaanduidingen (toegankelijkheidslabel) van overheidssites.(20) Overheidsinstantie Logius biedt ook een handreiking voor de vraag hoe betere toegankelijkheid van apps (en websites) is aan te pakken.(21)

Digitale toegankelijkheid verplichten

De overheid kan overwegen om niet-goedgekeurde apps en websites niet toe te laten op de markt of in het publieke domein. Medische apps hebben immers ook een CE-keurmerk nodig om op de markt te worden gebracht.

Sommige juristen pleiten zelfs voor een juridische verplichting voor toegankelijkheid, inclusief toezicht en sancties voor iedere bedrijfsmatige site en app. Wetgeving is nu nog te vrijblijvend en gaat uit van de goede wil van app- en websitebouwers. Onterecht zoals blijkt uit de actuele stand van zaken (per september 2021). De wettelijke verklaring voor toegankelijkheid van overheidssites en apps is een stap in de goede richting. Maar er dient nog veel meer te gebeuren. 

We moeten streven naar een volledig keurmerk dat de garantie biedt dat een app of website, op geen enkele manier, mensen buitensluit of misbruik maakt van mensen. Immers digitalisering, in de vorm van toegankelijke (en gebruiksvriendelijke) digitale voorzieningen, kan uitsluitend gebaseerd zijn op uitgangspunten die rekening houden met de differentiatie en veelvormigheid van vaardigheden en gedrag van mensen. In een wereld waarin digitalisering zo bepalend is kan en mag het niet anders!

Auteurs: Leon Dohmen, Liesbeth Ruoff - van Welzen, Joan Baaijens, Natascha van Duuren en Victor de Pous

      Noten

  1. Overheidsapps vaak onbruikbaar voor mensen met beperking: 'Er moet een omslag komen' | NOS
  2. Wat is verplicht? | Digitoegankelijk
  3. Dit Besluit is een uitwerking van de Europese Toegankelijkheidsrichtlijn.  Websites kenden die verplichting al (23-09-2020) en vanaf 23 juni 2021 is die verplichting ook van kracht voor overheids apps. Vanaf deze datum moeten overheidsinstanties apps toegankelijk maken op basis van de toegankelijkheidseisen uit de Europese standaard EN 301 549. Deze eisen zijn identiek aan toegankelijkheidsnorm WCAG 2.1, niveau A + AA.
  4. Beleid in Nederland en Europa | Digitoegankelijk
  5. Vanaf vandaag geldt de wettelijke verplichting toegankelijkheid ook voor apps - appt.nl
  6. Overheidsapps vaak onbruikbaar voor mensen met beperking: 'Er moet een omslag komen' | NOS
  7. Digitale toegankelijkheid website VieCuri krijgt weer Drempelvrij-keurmerk - ICT&health (icthealth.nl)
  8. Bedrijven en overheid hebben een zorgplicht voor digitaal zwakkeren (blogit.nl)
  9. Nieuw KNVI boek: Smart Humanity; de mens met 1-0 op voorsprong - www.knvi.nl
  10. Humanity by design - Leidraad voor digitalisering die de mens centraa… (slideshare.net)
  11. Digitaliseren en verantwoordelijkheid | iBestuur
  12. Boek ‘Multidisciplinaire aspecten van COVID-19 apps’ nu verkrijgbaar! - www.knvi.nl
  13. Multidisciplinaire aspecten van covid 19 apps, pag.104 en CoronaMelder UX & design: hét verhaal achter de app - Frankwatching
  14. Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.1 (w3.org)
  15. ETSI EN 301 549 - V2.1.2 - Accessibility requirements for ICT products and services
  16. The e-Competence Framework - ITPE (itprofessionalism.org)
  17. Handboek toegankelijkheid (storage.googleapis.com)
  18. De Appt app - appt.nl
  19. Meldpunt ontoegankelijke apps - appt.nl
  20. Register van toegankelijkheidsverklaringen | Invulassistent Toegankelijkheidsverklaring
  21. Wat is digitale toegankelijkheid? | Digitoegankelijk

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over ICT & Internet