De fusie tussen Angst en Illusie

Fusies leiden vaak niet tot het gewenste resultaat. In veel gevallen is er zelfs sprake van een mislukking. Hierop zijn weinig uitzonderingen. Ik praat dan wel over fusies tussen bedrijven of instellingen. Op een ander terrein heb ik een fusie (of is het een hecht samenwerkingsverband?) gevonden die wel bijzonder succesvol is. Ook deze fusie heeft te maken met management. Het is de fusie tussen angst en illusie.
Tot mijn grote verdriet is dit een enorm succesvolle samenwerking. Een samenwerking die enorm negatieve effecten heeft op de kwaliteit van het management en die de kwaliteit van werken in onze organisaties om het voorzichtig te zeggen, niet erg positief beïnvloed. Het blijkt dat deze samenwerking een enorme synergie oplevert, waardoor een ontvlechting, die in mijn ogen zeer gewenst zou zijn, vrij kansloos lijkt. Toch wil ik daar in deze column een pleidooi voor houden.

Angst

Het management in Nederland is bang. Bang om fouten te maken. Bang om de verkeerde beslissingen te nemen. Bang om de greep te verliezen. Bang om ontslagen te worden.
Nog maar zo’n 15 jaar geleden werd je namelijk op veel plaatsen niet of nauwelijks aangesproken op de dingen die je niet zo goed deed. Dit moest veranderen. Minder vrijblijvendheid, meer aanspreken op prestaties. Dit is de afgelopen jaren vervormd tot meten is weten, het ontwikkelen van allerlei HR tools, het moeten presteren en vergaande consequenties als doelen niet gehaald werden. Geen onderzoek naar de reden van het niet realiseren. Nee, geen reflectie, maar flink zijn, duidelijk zijn, afrekenen! Niet alleen voor de medewerkers, maar ook voor een groot deel van het management levert dit angst op. Angst om je baan, je positie, je carrièreperspectief, te verliezen. Bij het management wordt deze angst daarnaast stevig gevoed door illusie.

Illusies

De illusie dat als je alle touwtjes maar stevig in handen houdt, het wel goed komt. Dat planmatigheid en tot in detail uitwerken van processen helpt bij beheersing. Ongeacht of dit nu werkprocessen of veranderingsprocessen zijn.
De illusie dat als je maar van alles op de hoogte blijft, over alles laat terug rapporteren, werkt met KPI’s en andere indicatoren, je door meten ook alles weet. Meten is weten. De illusie dat je weet wat er speelt als je meet.
De illusie dat competitie op alle medewerkers dezelfde positieve invloed heeft. De illusie dat extrinsieke motivatie elementen zoals salaris en bonus er voor zorgen dat er meer kwaliteit en kwantiteit in het werk komt. De illusie dat intrinsieke motivatie niet de belangrijkste driver is.
De illusie dat wanneer je een complex probleem moet oplossen, je het gewoon in kleine mootjes moet opdelen, die oplossen en vervolgens denkt dat daarmee het geheel ook opgelost is.
De illusie dat als je alles in regels en voorwaarden definieert, een handboek HR opstelt en nog wat aanverwante zaken regelt, de medewerkers gaan handelen zoals jij dat graag wilt. De illusie van maakbaarheid. De illusie van het uitsluiten van fouten.

Loslaten

Als angst de samenwerking met illusie zou opzeggen, zou dat onmiddellijk tot gevolg hebben dat de angst een stuk kleiner wordt. Illusie heeft derhalve een enorm synergie-effect op angst. Want als je jezelf niet meer verschuilt achter illusies, ga je de werkelijkheid zien. Weet je dat er van alles mis kan gaan. Weet je dat je mensen kunt stimuleren in hun motivatie, maar ze ook gemakkelijk kunt demotiveren. Weet je dat fouten maken hoort bij het leven en dus ook bij werken. Weet je dat veranderingsprocessen succesvoller verlopen als je flexibel en lerend het traject in gaat. Weet je dat ontslag een nieuwe realiteit is, die ook kan optreden voor jou. Dat life-time employment ook niet meer van toepassing is op managers.
Als je als manager reëel gaat kijken naar de situatie van vandaag zal je ontdekken dat de meeste medewerkers goed geschoold zijn en graag serieus willen worden genomen als professional. Ga je ontdekken dat als je ze als zodanig gaat behandelen, ze ook anders gaan functioneren. Gaan heel veel dingen opeens veel soepeler lopen dan voorheen. Kan je angst nog kleiner worden. En dat is goed, want angst is een slechte raadgever.

Realistisch veranderen

Moet je dan nu alles loslaten? Nee, natuurlijk niet. In sommige publicaties wordt dit wel gesuggereerd. "Van controle naar vertrouwen". "Ontmanagen / weg met de manager". Dit zijn opvattingen en uitingen die aangeven dat er op deze terreinen iets moet veranderen. Sturen van het ene extreem (te veel management, bovenmatige controle) naar het andere extreem (alles bouwen op vertrouwen, alleen zelf- of groepsmanagement) levert heel veel nieuwe problemen op. Er blijven altijd mensen die van ruimte misbruik zullen maken. En bij de meeste mensen zorgt ruimte op termijn voor verslapping.
Als je scherpte in je organisatie wilt houden, zal je moeten blijven meten, zal een zekere mate van controle nodig zijn. Maar kun je ook toe met veel minder meten, veel minder instrumenten, veel minder managers. Is vertrouwen weer een kernwaarde, durven we weer samen op te trekken, als collega’s. Durven we weer fouten te maken. Om van te leren, om nog beter van te worden. Zijn we bevrijd van angst en illusies.