De logica van het gevoel

In 1988 verscheen er een boek van een Belgische filosoof, professor Arnold Cornelis (1934 - 1999), dat enorm veel losmaakte in de wetenschappelijke wereld van toen en daarna nog veel herdrukken beleefde, tot in 2007 toe. Het boek heette: ‘Logica van het Gevoel. Filosofie van de Stabiliteitslagen in de Cultuur als Nesteling der Emoties’. En het was een enorme dikke pil, een pleidooi voor emotionele intelligentie.

Sommigen noemden Cornelis’ boek geniaal, anderen spraken van opgeblazen wartaal, en wat mij betreft hadden beiden gelijk. De wetenschappelijkheid ervan viel namelijk hier en daar wel te betwisten, maar het was een origineel werk, dat intrigerende vragen opwierp en nieuwe ontwikkelingen in gang zette, zoals onder meer ‘het nieuwe denken’, dat zich richt op het tot ontplooiing brengen van de talenten en zelfsturing van mensen.

Cornelis legde in zijn boek uit waarom zelfsturing de grondslag is voor gezondheid en geluk. Zelfsturing maakt immers dat je gaat leven in een wereld van mogelijkheden, in plaats van in een wereld van aanpassing. Hij zei: ‘Zelfsturing is vrijheid’, en daarmee had hij een punt. En trouwens ook met de titel, althans met het eerste deel ervan: Logica van het Gevoel.
Voor mij, en ik denk ook voor vele andere mensen, was die titel toentertijd genoeg om het boek te willen aanschaffen. Iemand die logica, gevoel en intelligentie aan elkaar wist te koppelen was in mijn ogen sowieso een held. Bovendien voelde ik aan mijn water dat de wereld van de gevoelens en emoties, die men in die jaren helemaal, maar ook nu nog vaak voor ‘irrationeel’ versleet, in werkelijkheid van veel grotere betekenis is dan de wetenschappelijke wereld tot dan toe erkende. Het enige wat ontbrak was ‘bewijs’, maar dat kwam Cornelis dus leveren, zo goed en zo kwaad als hij kon.

Cornelis noemde ons gevoel de meest abstracte vorm van kennis. Gevoel is aangeboren, iedereen heeft. Met name in het begin van ons leven gebruiken we het om alle informatie die binnenkomt te toetsen. Onze gevoelens staan ons verstand dan ook niet in de weg, zei hij, ze zijn juist de bron van ons denken en onze intelligentie. Daarom noemde hij de bewuste logica van de wetenschap een vlot op de oceaan van de onbewuste logica waarop we drijven, en zag hij wetenschap als bewustwording van wat we onbewust al weten.
Zonder er op af te willen geven of neer te kijken, bevestigde dit precies wat ik zelf op de universiteit heb zien gebeuren: mensen bedenken spontaan iets (hebben intuïtief een inzicht), gaan daar vervolgens argumenten bij zoeken (die altijd te vinden zijn, zelfs als je in kabouters gelooft), verzamelen uitspraken van mensen die iets vergelijkbaars en/of tegengestelds geobserveerd hebben, en voelen zich daarna gerechtigd hun persoonlijke filosofie ‘wetenschap’ te noemen. En bij 90% van de besluitvorming gaat het al net zo: je kiest op je gevoel en zoekt er naderhand de argumenten bij.

Ik onderschrijf volmondig de hoofdrol die Cornelis het gevoel toedichtte, ook op basis van mijn jarenlange praktijkervaring met mensen die in de rats zitten. Het staat voor mij inmiddels als een paal boven water dat iemands eigen gevoel, zijn allerbeste leidinggevende is. Het gevoel wijst de weg. Het werkt simpelweg zo: als er problemen zijn, dan weet je dat met je gevoel. Je schrikt, raakt verward, overstuur. Soms kun je niet benoemen wat precies het probleem is, maar je weet wel ‘dat het niet goed voelt’.
Voor sommigen van ons, de mensen die naar hun gevoel luisteren, is dat genoeg om de zaak op te houden, wat volkomen terecht en verstandig is. Hierdoor ontstaat er bewustwording en wie weet dialoog op een moment dat er nog iets uitgelegd, of bijgestuurd kan worden. Als iedereen dat zou doen, zou de wereld er een stuk beter uitzien denk ik (minder conflict).

Emotie management

Let wel: ik zeg niet dat je altijd moet handelen naar wat je gevoel je ingeeft, maar wel dat het van belang is er naar te luisteren, en op dat moment een pas op de plaats te maken.

Door simpelweg te zeggen: ‘het voelt niet goed’ doorbreek je de stroom waarin je anders vanzelf meegezogen zou worden, en wek je de ander op om er nog eens over na te denken. Het mooie van die opmerking is, dat ie geen weerstand oproept (niemand struikelt over een ongedefinieerd gevoel), hooguit wat ongeduld. En op het lichtelijk geïrriteerde: ‘En waarom dan niet?!’ zeg je gewoon: ‘Kweenie, het is een gevoel, ik kan het niet onder woorden brengen.’ Een heel handig zinnetje, zeker als je voelt dat je je op glad ijs bevindt, of een catastrophe wilt voorkomen en/of tijd wilt kopen.
Daarna is het zaak om voor jezelf de verborgen logica van dat gevoel te doorgronden. Dit heeft meestal te maken met je bedoeling(en) (intenties), je persoonlijke waarde(n) en/of je natuurlijke behoefte(n). Hoe dan ook, zodra je de logica kent, kun je deze bespreekbaar maken, en worden er wellicht opties mogelijk die meer in lijn met je bedoelingen en waarden liggen. Bewustzijn van de logica van je gevoel is in mijn ogen onontbeerlijk voor constructieve zelfsturing.

Emotionele intelligentie

Een gevoel (h)erkennen op het moment dat het een rol speelt, is de basis voor wat men later emotionele intelligentie ging noemen. Mensen die zich beter bewust zijn van hun gevoelens en emoties blijken betere 'managers van hun eigen leven' te zijn dan mensen die dit niet hebben. Ze maken bijvoorbeeld betere keuzes betreffende welke studie, baan of partner ze moeten kiezen. (Daniel Goleman)
Mensen die moeite hebben hun eigen gevoel en emoties te onderkennen, hebben hier minder grip op. Hun emoties gaan eerder een eigen leven leiden en ze hebben sneller en vaker conflicten. Feitelijk maken die conflicten duidelijk, dat ze niet tijdig naar hun gevoel geluisterd hebben, in dialoog zijn gegaan en bijgestuurd hebben. Dit verklaart wellicht waarom focus op zakelijke argumenten meestal niet leidt tot conflictoplossing. De angel zit doorgaans in de gevoelslaag, niet in de belangenlaag.

Nou is er een vraag die ik regelmatig krijg en ik wil eens polsen of meer mensen hiermee rondlopen. Mensen geven soms aan niet te weten of iets uit hun gevoel komt, of uit hun verstand. Herken jij die vraag en zo ja, hoe onderscheid je die twee voor jezelf?