De werkomgeving als ‘geestelijke gevangenis’

Het werkgeluk in Nederland wordt met ruim een 7 gewaardeerd. In 2018 was de score een 7,3. In juli 2021, midden in de coronapandemie, was de score 7,2.[i] Tegelijkertijd blijft in Nederland het psychisch verzuim stijgen[ii] en is werkstress beroepsziekte nummer 1 geworden.[iii] Werkenden vinden dat in 19% van de gevallen de directe leidinggevende bepalend is voor werkgeluk, 16% vindt het MT/de directie. [iv]

Niet voor het eerst waren de werkomstandigheden bij de Dienst Speciale Opsporing van de politie uitgebreid in het nieuws. Undercoveragenten werden te veel aan hun lot overgelaten met zelfdoding tot gevolg.  Een verziekte cultuur, vriendjespolitiek en de rol die de leidinggevers hierbij spelen komen uitgebreid aan de orde in nieuwsberichten en onderzoeksrapporten.[v] Een ander voorbeeld speelde tijdens de coronapandemie. IC-verpleegkundigen voelden zich niet gehoord door hun management. En beargumenteerden dat met meer IC-bedden en minder corona-maatregelen nodig waren.[vi]

Het is misschien wel het meest besproken onderwerp thuis na je werkdag: de manier hoe je leidinggevende de werksfeer negatief beïnvloedt. Gebrek aan waardering, wantrouwen, geen rekening houden met werkbelasting en gebrek aan steun zijn een paar voorbeelden van slecht leidinggeven.[vii] En hoe mensen zich hierdoor voelen: psychische pijn, buikpijn, angst, gebrek aan welbevinden. Met slapeloze nachten tot gevolg. Wanneer dit structureel is leidt het tot ziekteverzuim en zelfs burn-out of zelfdoding.

Voor oorzaken van slecht leidinggeven wordt o.a. gewezen naar de business schools die inhalige managers kweken.[viii] Een ander punt van kritiek zijn de hiërarchische modellen van organisaties. Ze creëren een machtspositie: “Het probleem is dat niet iedereen die macht heeft ook per se een goede leider is. De macht hebben betekent nog niet dat mensen je willen volgen.’’ [ix]  

Hoe houdt men de situatie werkbaar

Bang om hun baan te verliezen houden werkenden, die psychisch pijn lijden, meestal hun mond. Soms is het gedrag van een leidinggevende moeilijk bespreekbaar omdat deze directeur/eigenaar is van het bedrijf. Het zorgt voor (grote) druk en stress. Het zijn situaties die structureel een vervelend of naar gevoel geven en waar mensen het liefs uit willen vluchten.

Om het lijden te verzachten passen mensen hun gedrag aan. Om bot of nors gedrag te mijden benaderen ze hun leidinggevende pas met vragen of verzoeken als deze merkbaar ‘goedgemutst’ is. Ook het ‘gelaten’ ondergaan van een tirade of vernedering zonder tegenspraak is een voorbeeld van conditionering in een werkomgeving. Om hun pijn te delen en zo te ‘verzachten’ vormen medewerkers die te lijden hebben onder hun leidinggevende een lotgenotengroep. Andere leidinggevenden op gelijk niveau van de leidinggevende in kwestie of hoger in de rangorde, vergoelijken het gedrag vaak: “hij of zij is nu eenmaal zo”. Met dit ‘gedoogbeleid’ tolereren ze het wangedrag van de collega-leidinggevende waarmee medewerkers min of meer worden ‘gegijzeld’.

In een 'geestelijke gevangenis’

Gareth Morgan noemt dit 'de geestelijke gevangenis’. Mensen kunnen werelden voortbrengen, zoals een organisatie of land, die onbewust hun gevangenis worden. Door angst voor de werkelijkheid ontwikkelen mensen verdedigingsmechanismen hiertegen.[x] Hopen dat een collega-medewerker of andere leidinggevende hun eigen leidinggevende corrigeert is een voorbeeld hiervan. Ervaring leert dat dit vaak ijdele hoop is. Zeker bij leidinggevenden met een autoritaire stijl. Het voorbeeld van de lotgenotengroep is ook een vorm van (passieve) verdediging tegen psychisch pijn lijden.

Ondanks alle aandacht voor werkgeluk, (chief) happiness officers en gelukcoaches blijft het aantal minder gelukkige en ongelukkige werkenden in Nederland groot. Eind 2021 was de beroepsbevolking (15 – 75-jarigen) van Nederland 9,4 miljoen mensen.[xi] “Een kwart is minder gelukkig waarbij de helft van deze groep zelfs een onvoldoende geeft voor zijn of haar werkgeluk.” [xii] Dat zijn ongeveer 2,3 miljoen mens die werkgeluk ontberen en waarvan veel psychisch pijn lijden op hun werk.

Wie moet ze redden uit hun ‘geestelijke gevangenis’?

Noten

[i] Nationaal Werkgeluk Onderzoek 2021 - Gelukkig Werken

[ii] Verzuim in Nederland blijft stijgen, vooral psychisch verzuim | HR Praktijk

[iii] Psychisch verzuim: wat is het en hoe voorkom je het | ArboNed

[iv] Eerste resultaten (happyoffice.nl)

[v] 'Weer kritisch rapport over politie, derde zelfdoding bij DSO' | NOS

[vi] Ic-verpleegkundigen klaar met regels van bovenaf in ziekenhuizen: 'Met meer handen aan het bed waren minder coronamaatregelen nodig' - EenVandaag (avrotros.nl)

[vii] De tien ergste dingen die een baas kan doen - MT/Sprout (mtsprout.nl)

[viii] Businessschools kweken inhalige managers: column in het FD | Blog | In the LEAD | University of Groningen (rug.nl)

[ix] De Ondernemer | Waarom er zoveel slechte managers zijn

[x] Gareth Morgan, 1997: Beelden van organisatie, p. 212, 213, 359, 364

[xi] Werkenden (cbs.nl)

[xii] Eerste resultaten (happyoffice.nl)