De tirannie van ideologieën

Cover stories

In deze tijd zien we hoe de tirannie van ideologieën op grote schaal zijn uitwerking heeft op de wereld. Bekende voorbeelden van hedendaagse ideologieën, die tirannieke trekken vertonen gaan over; het klimaat, gender, leiderschap, samenleven, lhtbi, stikstof, CO2. Etc. Deze ideologieën beïnvloeden het dagelijkse leven en werken eerder ontwrichtend dan ondersteunend.

Een ideologie geeft richting

Op zich is er niets mis mee om het leven richting geven aan de hand van een ideologie. Een ideologie inspireert mensen en geeft focus. Elke vorm van organiseren start vanuit een ideologie. Zonder ideologie hebben organisaties geen bestaansrecht. Dus is er niets mis met het hebben van een ideologie.

Een ideologie wordt knellend zodra de aanhangers het normatief willen realiseren. De focus ligt dan op het opleggen van gedrag en het blindelings volgen van regels.

Een eigen invulling geven aan een ideologie is dan ongewenst en de context irrelevant. Iemand moet doen wat de ideologie vraagt, zonder verder na te denken.

Veel verandertrajecten binnen organisaties vallen ten slachtoffer aan deze dynamiek met alle gevolgen vandien.

Framing

Mensen die een ideologie aanhangen voelen zich gerechtigd om hun ideologie te verdedigen en tegenstanders te elimineren.

Mensen willen graag deugen in de ogen van anderen en dat maakt ze sterk beïnvloedbaar door framing.

Een veel gebruikte en bekende techniek om tegenstanders te elimineren is framing. Veel gebruikte framingen zijn; rechts, links, ontkenner, ouderwets, onverantwoordelijk, extremist, terrorist, plofkip, sleepwet, etc.
Het doel van framing is om mensen krachtig te beïnvloeden ten voordele van de beïnvloeder. Zo reageren leidinggevenden op  kritiek van medewerkers vaak met “Doe niet zo negatief”. Met het doel ze de mond te snoeren. Vervolgens kijken die leidinggevenden raar op dat niemand meer zijn mond open doet.

Het hoofddoel van aanhangers van een ideologie is de inhoud te beschermen tegen kritiek. Ze staan niet open voor “fouten” die verbeterd kunnen worden. Want een ideologie beschrijft hoe men denkt dat iets zou moeten werken. Je wil dan niet dat die ideologie verstoord wordt door kritiek. Dus schakel je liever je tegenstanders uit door framing dan naar ze te luisteren.

Wanneer wordt een Ideologie tiranniek?

Een ideologie inspireert en geeft richting. Een ideologie wordt tiranniek zodra “het geluk” in de realisatie van de ideologie wordt gelegd. Bekende voorbeelden van tirannieke ideologieën:

  • Ik ben pas gelukkig als ik een partner heb
  • Ik ben pas gelukkig als ik kinderen heb
  • Ik ben pas gelukkig als iemand naar je luistert
  • Ik ben pas gelukkig als er vrede is
  • Ik voel me pas fijn als alles soepel verloopt binnen mijn organisatie
  • Dienend leiderschap zal ons betere prestaties opleveren en blijere medewerkers
  • Zelfsturende teams werken kosten besparend
  • Feedback doet medewerkers groeien
  • Vergaderen doet ons beter samenwerken

Het doel heiligt de middelen

Iemand die zo'n ideologie aanhangt is vatbaar voor personen die hun ideologie binnen handbereik lijken te kunnen brengen, desnoods op tirannieke wijze. Organisaties, ouders, leiders, politici en partners in relaties maken daar handig gebruik van. Want zodra je iemand het idee kunt geven, dat jij diegene bent die iemands ideologie kan laten uitkomen, wordt die persoon een medestander en afhankelijk van jou. Diegene zal er alles aan doen om jouw ideologie te doen slagen en accepteert tirannie. Het doel heiligt de middelen is een bekende gezegde.

Mensen zijn slecht in voorspellen van geluk

Ondanks dat wat ideologieën beschrijven, een kern van waarheid zit, is het niet de volledige waarheid. Want ideologieën zijn denkbeelden zonder eigen ervaringen. Aangezien mensen ontzettend slecht zijn in het voorspellen van wat hun gelukkig maakt, zijn ze vatbaar voor ideologieën die dat beloven. Als de ideologie is gerealiseerd zullen ze ervaren dat het, niet het gelukt heeft gebracht waarop ze hoopten. Ze raken vervolgens gedesillusioneerd. Veel medewerkers verlaten daarom gedesillusioneerd organisaties.

Het huidige medewerkers tekort ontstaat deels door de drang van organisaties om op basis van ideologieën met tirannieke trekken de organisatie en de mens te willen beheersen.

Transcendente houding

Mensen worden niet gelukkig als een ideologie gerealiseerd wordt. Ze worden gelukkig door er aan te werken vanuit een transcendente houding ook wel een staat van “flow” genoemd. Zo'n houding doet iemand boven de dagelijkse werkelijkheid uitstijgen en dat geeft iemand een echte zinervaring. Het zorgt ervoor, dat het leven, iemands leven, betekenisvol voelt. Daardoor voelt iemand zich al gelukkig zonder dat de ideologie gerealiseerd is. Diegene is niet langer afhankelijk van het realiseren van een ideologie. Dat geeft rust en ruimte om open te staan voor anderen inzichten en meningen en dat voelt dan als een verrijking.

Vanuit je intentie werken in lijn met je talenten zonder te focussen op het eindresultaat geeft een flow ervaring

Het gaat niet om het doel maar om de reis

Willen we af van de tirannie van ideologieën dan dienen we als mensen het geluk niet in de toekomst te leggen en afhankelijk van ideologieën. We dienen te werken vanuit een transcendente houding aan de realisatie van een ideologie. De ruimte voor anderen meningen en inzichten die daardoor ontstaan zorgt ervoor dat de realisatie van een ideologie zal slagen. Niet het slagen is dan het doel maar door er samen aan te werken. Zoals wijze mensen zeggen: 'Het gaat niet om het doel maar om de reis.'

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over Kernwaarden