Creativiteit bevorderen binnen de organisatie

Creativiteit wordt gewoonlijk gezien als iets wat je hebt of niet hebt. Toch kun je creativiteit wel degelijk stimuleren. Iedereen kan leren creatief te zijn. Niet zozeer door er talloze studieboeken op na te slaan, maar eerder door enkele randvoorwaarden te scheppen en de geest vooral veel ruimte te bieden. Heb je weinig vertrouwen in jouw natuurlijke creatieve vermogen, dan kun je ook op kunstmatige wijze creativiteit uitlokken. Hoe? Door te kijken hoe beroemde geniën dat doen en deden.

Creatief denken is gewoon een onderdeel van het denkvermogen, naast andere, bekendere vaardigheden als analyseren, kritiseren en memoriseren. Echt iedereen kan het! Wel moet je het, net als alle vaardigheden, stimuleren en ontwikkelen. Dat is precies wat uitvinders en andere originele geesten doen en waardoor zij opvallen.

Er bestaan nogal wat werkvormen die erop gericht zijn de creativiteit in een team te verhogen. Door deze technieken toe te passen vergroot je de kans dat je als team een goede oplossing vindt voor een probleem of vraagstuk.

Het is heel moeilijk in het denken gebaande paden te verlaten en met geheel nieuwe ideeën te komen. Maar in organisaties kunnen grote problemen of vraagstukken liggen die niet via de gewone, bekende weg opgelost kunnen worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor strategiebepalingen, nieuwe marketingactiviteiten of reorganisaties. Zou je dat soort vraagstukken oplossen zonder creativiteit, dan zal de oplossing zich niet onderscheiden van wat de concurrent allang bedacht heeft, of zal een probleem maar gedeeltelijk worden opgelost. Dit komt omdat niet aan alles is gedacht.

De belangrijkste creativiteitbevorderende technieken

Hieronder staat een korte beschrijving van de meest gangbare creativiteitbevorderende technieken die gebruikt worden om een tot een bepaald resultaat te komen. Ze staan niet geheel los van elkaar, want bij een aantal technieken kunnen andere technieken weer gebruikt worden om verder te komen.

Work Breakdown Structure (WBS)
Als een groep gezamenlijk een project moet uitvoeren of een stuk werk moet opleveren, dan kan het zinvol zijn daar gezamenlijk een plan voor op te stellen. Een goede manier om dat plan te maken is een Work Breakdown Structure (WBS) te maken. Alle activiteiten, tussenproducten, mijlpalen worden al brainstormend op tafel gelegd (bijvoorbeeld via gele briefjes) en vervolgens gegroepeerd. Deze zo ontstane clusters geven aan wat er moet gebeuren, wat de mijlpalen zijn en welke tussenresultaten er bereikt worden.

Hoe diverser de groep deelnemers, hoe zekerder de projectleider er van kan zijn dat aan alle invalshoeken is gedacht. Ook kan direct een planning worden gemaakt voor alle clusters die zijn bedacht. Na afloop van een WBS-sessie kan er een gedegen projectplan op tafel liggen.

Lateraal denken
Lateraal denken (of lateral thinking) is een model dat ooit door Edward de Bono is bedacht. Het gaat erom zo te denken dat je van stap A niet noodzakelijkerwijs bij B uitkomt, maar dat er ook nog een zijpad tussen A en C bestaat. Hoe doe je dat?

1. Door een probleem anders te formuleren. Het probleem 'We hebben te weinig klanten' kun je ook definiëren als 'Er zijn te veel concurrenten die dezelfde markt bedienen' of 'We maken onszelf te weinig bekend met ons promotiemateriaal', en ga zo maar door. Door het probleem te herdefiniëren komen bijna 'vanzelf' oplossingsrichtingen aan het licht.
2. Door een uitdaging te formuleren. Dat gaat het gemakkelijkst door bij de gewoonste dingen de vraag te stellen: 'Waarom doen we dat eigenlijk zo?' 'Kan het niet anders?' 'Wat gebeurt er als we het weglaten?'
3. Door te provoceren. Neem daartoe iets vanzelfsprekends. Zeg daar iets provocerends over, dat wil zeggen iets tegengestelds, iets wat helemaal niet kan, bijvoorbeeld: 'De directie van ons bedrijf bestaat uit mensen uit de onderste regionen van ons bedrijf.' De kunst is om associaties te bedenken bij het provocerende onderdeel, in dit geval 'de onderste regionen'. Door vervolgens deze associaties te gebruiken bij het oorspronkelijke begrip ontstaan er ideeën die anders nooit naar boven waren gekomen.
4. Door te associëren met een willekeurig woord. Dat gaat als volgt: prik een willekeurig woord uit het woordenboek. Bedenk zo veel mogelijk associaties bij dat woord en schrijf die op. Neem vervolgens het oorspronkelijke idee, begrip of vraagstelling, en probeer aan de hand van de associaties met het willekeurige woord tot associaties te komen voor het begrip, idee of vraagstelling die voorligt.

Brainstorming
Brainstormen is erg gangbaar. Het staat vaak synoniem voor in het wilde weg ideeën spuien. Maar brainstormen is meer dan dat: het is juist de kunst om na het spuien, de ideeën te ordenen. Het proces verloopt als volgt:

1. Na de probleemanalyse wordt de deelnemers gevraagd zo veel mogelijk ideeën en suggesties op geeltjes te schrijven. Alle ideeën en suggesties zijn goed en er wordt niets op voorhand verworpen.
2. Na een afgesproken tijdsduur worden alle geeltjes verzameld en worden ze een voor een besproken. Groepeer alle ideeën en suggesties die bij elkaar lijken te horen. Soms komen er in dat stadium nog meer ideeën aan het licht. Neem die ook nog mee.
3. Langzamerhand ontstaan dan clusters van oplossingen. De ideeën die het vaakst genoemd zijn, zijn niet per se het best, maar maken eerder deel uit van de meest voor de hand liggende oplossing.
4. Discussieer met de groep over de ontstane verzamelingen ideeën en beslis welke voorstellen verder gebruikt gaan worden.

Mind mapping
De techniek 'mind mapping' is bedacht door Tony Buzan. Het belangrijkste aspect ervan is dat je niet bovenaan een vel papier begint met een idee op te schrijven, maar een idee er om te beginnen midden op plaatst. Vanuit dat idee trek je lijnen naar ideeën die vervolgens opkomen. Ieder idee wordt voorzien van steekwoorden die aangeven welke aspecten met het idee te maken hebben. Zo ontstaat een eindeloze reeks ideeën, die onderling op allerlei manieren aan elkaar verbonden kunnen zijn. Deze methode is goed bruikbaar voor het opstellen van uitgebreide rapporten of het bepalen van strategieën.

Wat is nodig voor creativiteit?

Creatief zijn gaat niet vanzelf. Mensen hebben er soms schroom voor, en bepaalde emoties, zoals boosheid, staan creativiteit in de weg. Je kunt werknemers die kwaad zijn over een op handen zijnde reorganisatie dan ook niet zonder meer vragen mee te brainstormen over een mogelijke nieuwe organisatiestructuur. Vier elementen zijn van belang, wil een creatief proces kunnen lukken:

• Openheid
• Durf (om risico's te nemen)
• Energie (gedrevenheid, passie en fascinatie)
• Nieuwsgierigheid

Soms moet er eerst (door een spel, door improvisatietoneel, door een aanstekelijk praatje) gewerkt worden aan deze elementen, voordat een team bereid wordt gevonden zich creatief op te stellen.

Belangrijk is vooral dat je jezelf alle ruimte laat bij dit voorbereidende werk. Spui maar ideeën. Zonder ze meteen weer in de kiem te smoren, omdat ze niet haalbaar of betaalbaar zouden zijn, niet geschikt, niet waar, niet origineel… In deze fase is dat allemaal onbelangrijk. Denk niet te snel dat je eruit bent, dat je de oplossing al gevonden hebt en niet verder hoeft na te denken. Zoek zoveel mogelijk alternatieve oplossingen omdat er vaak veel betere oplossingen bijzitten dan de eerste waarmee je al tevreden was. Omdat je er misschien achter komt dat jouw oplossing bij nader inzien toch niet zo origineel was als je dacht. Omdat je, nu je toch eenmaal in de ideeën-spui-fase zit, beter kunt profiteren van die flow, in plaats van later het proces van voren af aan te moeten opstarten.

Zijn je ideeën uitgeput, laat ze dan rusten, leg ze opzij, ga iets anders doen. Neem een pauze, sla een balletje, maak een ommetje, slaap er een nachtje over en laat intussen je onderbewuste het proces afmaken. Het heeft tijd nodig. Creativiteit laat zich niet opjutten. Incubatietijd is een essentieel onderdeel van het proces. Het zal de kwaliteit van de ideeën alleen maar ten goede komen.

Zoals gezegd zullen niet alle ideeën bruikbaar blijken. Je moet ze dus evalueren en selecteren. Welke kun je implementeren (toepassen) en welke moet je afvoeren?

De rubriek ACTUEEL informeert u over recent verschenen berichten in de media. In elk bericht vermelden wij de oorspronkelijke bronnen. Bronnen: CarierreTijger