AmbteNar en ProfNar: wie anders schudt de overheid wakker?

Het is een heuglijke decembermaand voor narren in organisaties. Vorige week werd bekend dat het woord profnar (‘iemand die wordt ingehuurd om beroepshalve ondernemingen e.d. te bekritiseren op hun functioneren’) kans maakt het woord van het jaar te worden. Dat gaat nu helaas niet door in verband met alle ophef rond de stemming over andere woorden. ‘Polarisatie’ is daardoor tot winnaar uitgeroepen! De stemming, over het woord en in ons land, geeft tevens aan hoe zeer hofnarren nodig zijn in dit tijdsgewricht.

Onlangs kwam daarnaast het nieuwe boekje van Marco Raad uit, zelfbenoemd Ambte-Nar en al sinds 2008 actief met het Gilde der Hofnarren in organisaties. In dat jaar kwam ook zijn boekje De Hedendaagse Hofnar uit, een publicatie die hij toen heeft afgegeven voor koning Willem-Alexander bij Paleis Noordeinde. De bedankbrief van de koning hangt ingelijst bij hem in de werkkamer. Nu verscheen het vervolg, De Alledaagse AmbteNar, met name gericht op het reilen en zeilen binnen overheidsinstanties.

Al eerder schreef ik op deze site over de mogelijke rollen van hofnarren in organisaties en in mijn boek Het Dodo-effect verwijs ik naar het pionierswerk van Marco Raad. Hij was zeker tot 2015 een van de zeer weinigen die inhoudelijk over de rol van hofnarren in organisaties had gepubliceerd. Natuurlijk zijn er dan direct tegenkrachten. ‘Een hofnar in mijn organisatie? Het moet niet gekker worden, ’ of, ‘Grappenmakers genoeg, ik heb er al genoeg van bij mij werken.’ Dat werk.

Heeft de Ambte-Nar en/of de Prof-Nar dan wel toekomst? Ik vind het in ieder geval een uiterst interessante en belangrijke ontwikkeling. Laten we wel zijn, de rol van hofnar wordt al sinds de Middeleeuwen (en volgens historici al veel langer dan dat) ingevuld bij machthebbers met nog enig reflectievermogen. Je kan natuurlijk alles structureel willen inregelen, maar dat lijkt me in veel gevallen en zeker bij overheden een vrij ingewikkelde, langdurige én dure grap. Nog meer regels, codes? Gaat dat werken? Het aantal crises binnen de overheden is inmiddels zo groot dat ik niet eens wil beginnen aan een opsomming. Dan wordt dit artikel makkelijk tweemaal zo lang.

Je kan namelijk net doen alsof alles in control is door commissies op te richten, stuurgroepen in het leven te roepen, een missie en visiegroep samen te laten komen en vooral ook veel te vergaderen, af te stemmen, te communiceren en programmamanagement in het leven te roepen. Dat doen bijna alle overheidsorganisaties al en de problemen binnen de overheid zijn inmiddels als sneeuw voor de zon verdwenen, toch? Of wacht, wat zei Paus Franciscus over commissies?[1] ‘Als je zeker wilt dat iets NIET verandert, richt dan een commissie op.' Kort daarna richtte hij een commissie op om een nieuwe rol voor gehuwde mannen in de kerk te onderzoeken. Dat was in 2014 en daar hebben we dus inderdaad nooit meer iets van gehoord.

Het nieuwe werk van Raad is met 46 bladzijden voorwaar geen Proustiaans werk. Het is makkelijk in een flink uurtje te lezen. Je kan er desondanks weer jaren mee vooruit.  Het biedt een makkelijk te gebruiken model waarbij hij de soms conflicterende belangen knap duidt. Met enkele aansprekende voorbeelden geeft hij aan dat de rol van Ambte-Nar lang niet zo makkelijk is als deze lijkt. Gelukkig heeft hij elf als Ambte-Nar genoeg reflecterend vermogen. Een leuk voorbeeld is bijvoorbeeld de samenvatting van een managementdag voor ICTers, die de AmbteNar naar eigen zeggen door ChatGPT had laten maken. Iedereen zwaar onder de indruk van de kracht van AI, tot bij de borrel na afloop bleek dat de samenvatting toch echt van de hand van de hofnar was. Een mooi voorbeeld van omkeren van gedachtes.

Raad schreef met De AlleDaagse Ambte-Nar een korte, krachtige maar respectvolle spiegel voor én aan ambtenaren en overheid. Niet voor niets was de nar een belangrijke spiegel voor machthebbers en koningen in de Middeleeuwen. Denk ook aan Tijl Uilenspiegel, een naam die wijsheid en spiegel in één naam vat. Humor ontbreekt zeker niet, maar is zeker niet het enige middel waarnaar de hedendaagse nar kan grijpen als de nood aan de machthebbers is. Wie naar die middelen zoekt, dient zeker dit boekje te lezen.

De Alledaagse Ambte-Nar
Bespiegelingen uit de praktijk
Door: Marco Raad
Prijs 17,50
ISBN 978-90-813197-0-6
Verkrijgbaar bij Managementboek en via uwhofnar.nl

[1] Zie: De Management Monologen, p.11; Vergouw