Het zorginfarct: een zaak van anders managen en organiseren?

Het personeelstekort is het meest fundamentele probleem in de zorg. Geen wonder als 40 procent van alle afgestudeerden binnen twee jaar het vak verlaat en dat een op de drie ic-verpleegkundigen overweegt te stoppen. In mijn artikelen over de DOOMLOOP  stel ik dat de personeelstekorten en het grote verloop hun oorsprong vinden in administratieve regelzucht & systeemdwang. Het artikel van Michiel van der Geest, Volkskrant, 11-11-21, laat zien hoe men dit in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam aanpakt. Hier volgen enkele passages.

Voorbeeld Maasstad Ziekenhuis

De uitstroom

De uitstroom van verpleegkundigen is daar niet hoger dan voor de coronacrisis, en ook het team op de IC is nagenoeg intact gebleven. Een gevolg, denkt Jacqueline van Houwelingen, voorzitter van de Verpleegkundige Adviesraad die bij elk bestuursoverleg meepraat, van een strikte afspraak die het ziekenhuis nu twee jaar hanteert: per dag wordt bekeken hoeveel verpleegkundigen er aan het werk zijn en voor hoeveel patiënten zij - afhankelijk van de zorgzwaarte - kunnen zorgen. 'Zijn er op een dag minder verpleegkundigen beschikbaar, dan plannen we die dag ook minder patiënten. Zo houden we de werkdruk zo gelijk en behapbaar mogelijk.'

Bekostiging

'Daarin hebben we de afgelopen drie jaar 20 miljoen euro geïnvesteerd', zegt ziekenhuisdirecteur Peter Langenbach. 'Een verpleegkundige heeft nu per saldo minder patiënten onder zich, zodat we constant zorg van hoge kwaliteit kunnen leveren. Zowel patiënten als medewerkers plukken hier de vruchten van.'

'Om dat voor elkaar te krijgen, moet dus ook de bekostiging van de zorg veranderen', Langenbach.

Langdurige contracten met de zorgverzekeraars, die niet meer gebaseerd zijn op aantallen patiënten of ingrepen, maar op zaken als patiënttevredenheid en wachttijden op de spoedeisende hulp.

Zeggenschap en autonomie

Toen duidelijk werd dat de IC in het Maasstad zou moeten opschalen, riep teamleider William Boender het hele team bij elkaar. 'Met verpleegkundigen, artsen en management hebben we berekend welk maximumaantal bedden wij verantwoord zouden vinden in ons ziekenhuis en hoe we de personele bezetting dan zouden kunnen regelen. Zo hielden wij zelf, inclusief de verpleegkundigen, controle over ons werk.'

'Het is die zeggenschap die vaak ontbreekt - en die verpleegkundigen zelf in al die rapporten aanmerken als een van de belangrijkste redenen om op te stappen, nog ver voor het salaris. Geen invloed op de vinkjes die gezet moeten worden, de zorg via gestandaardiseerde protocollen, een enorme administratielast om elk stapje te verantwoorden.'

'Dat gebrek aan zeggenschap, aan autonomie, is een uitwas van ons stelsel', zegt het Amsterdamse ic-hoofd Girbes. 'Het essentiële gebrek aan ons stelsel is de geringe waardering van de mensen die daadwerkelijk aan het bed staan, ten opzichte van de mensen die er allemaal zijn om te bepalen hoe wij moeten werken en controleren of wij dat wel goed doen.'

'Die hele managerslaag eromheen is een waterhoofd geworden, een enorme bureaucratische last die maakt dat verpleegkundigen 40 procent van hun tijd kwijt zijn aan administratie en minder invloed hebben op hun werk.'

'En de mensen die ervoor zorgen dat zorgmedewerkers geen invloed hebben op hun werk, zijn de mensen met macht. Het verandert dus ook niet.'

'Bij een crisis', zegt Jaap Bonjer, hoogleraar in het Amsterdam UMC en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde, 'blijken die verstikkende protocollen ook te kunnen wegvallen. Neem de eerste covid-golf, of neem de crash van Turkish Airlines in 2009. Dan kunnen we laten zien waartoe we samen in staat zijn. Dan gaat het om de patiënten en niet om de regeltjes.'

'Zo'n houding maakt het werk veel aantrekkelijker en zou dagelijkse praktijk moeten zijn', zegt Bonjer. 'Nu vragen collega's mij vaak: heb ik hier mandaat voor? Mag dit wel? Dan zeg ik: jongens, wij bepalen dat, alleen wij zorgprofessionals hebben de mogelijkheid om de patiënt te helpen.'

'We kunnen wel roepen: minister De Jonge moet dit en dat, maar wat moet die man ermee?'

'Een kwestie van de grenzen durven opzoeken', zeggen medisch hoofd Peter de Jager (intensivist) en unithoofd Jo van Bussel (al veertig jaar verpleegkundige Van Bussel: 'Doordat we geluisterd hebben naar onze verpleegkundigen, hebben we nu een systeem waarin zij zelf kunnen roosteren. Daarmee hebben ze meer invloed op hun vrije dagen en diensten.'

 Salariëring onder de maat

Dat salaris, daar wil De Jager het ook nog even over hebben 'Dat moet omhoog, de salariëring is echt onder de maat. Ik snap dat de consequenties groot zijn, want het gaat om veel mensen. Toch had dit de afgelopen twee jaar gewoon geregeld moeten zijn.' Nu, zegt hij, is het voor verpleegkundigen bijna onmogelijk om zelf meer salaris te eisen, 'omdat ze dan het gevoel hebben dat ze de coronacrisis misbruiken voor hun eigen belang. Wat totale onzin is.'

Nog altijd zijn er zorgmedewerkers (vooral verplegenden) die zo'n 6 tot 10 procent achterlopen op het marktconforme salaris. Het gekmakendste voorbeeld, vindt ic-hoofd Girbes, is dat van de cliniclown: het startsalaris is 500 euro hoger dan van een verpleegkundige, een verschil dat kan oplopen tot 1.500 euro. 'Het is niet dat ik dat cliniclowns niet gun. Waar het mij om gaat, is dat de mensen die de schalen hebben opgesteld, het werk van een gespecialiseerd verpleegkundige lager hebben ingeschat. Dat geeft nog maar eens aan dat er fundamenteel iets mis is met ons zorgstelsel.'

Tot zover het artikel in de Volkskrant

Mijn conclusie. Het personeelstekort is niet het belangrijkste probleem. Dat zijn de drijfkrachten erachter: in het bijzonder de administratieve belasting en het gebrek aan autonomie. Het voorbeeld van het Maasstad Ziekenhuis maakt duidelijk hoe dat werkt en dat een andere manier van managen en organiseren de DOOMLOOP kan doorbreken. Daarmee ligt de bal bij de verantwoordelijke directies en toezichthouders. Mensen die veelvuldig op de televisie verschijnen met veel geklaag over het tekort aan personeel.