Je moet de revolutie maken voordat die uitbreekt!

Cover stories

Precies 15 jaar geleden verscheen mijn boek ‘Intensieve Menshouderij’ met als ondertitel ‘Hoe kwaliteit oplost in rationaliteit’. Er is in die jaren veel gebeurd. Ik pak er een paar zaken uit: ‘de financiële crisis’ die eind 2008 startte, GPS dat ergens in 2004 werd vrijgegeven om ook in mobieltjes toe te passen, daarmee samenhangend de opkomst van Social Media & The Internet of Things en het groeiende bewustzijn dat er een klimaatcrisis is die we zelf een handje helpen. Het lijkt er soms zelfs op dat we de Aarde liever oppeuzelen dan dat we de economische groei proberen te beteugelen.

We staan op de grens naar een nieuw decennium, wat mogen we hopen?

Organisaties steeds rijker

Organisaties worden steeds belangrijker, groter en rijker. Als Google (21 miljard dollar was het R&D budget in 2018), Apple (het R&D budget was 16 miljard dollar in 2019) of Microsoft (17 miljard R&D in 2019) zich boos maken kopen ze alle wetenschappers op en zetten de wereld naar hun hand. Zuckenberg heeft met Facebook (opgericht in 2004, het R&D budget is 12,5 miljard in 2019) al laten zien hoe je een presidentskandidaat aan de macht brengt. Laten we de Chinese kapitalistische staatsbedrijven nog maar even buiten beschouwing. Van de weersomstuit proberen ‘grote’ politieke leiders de klok terug te draaien: 'Make America Great Again' of 'Let’s get Brexit Done' en bouwen het liefst muren om de armen van de rijken te scheiden. Tuurlijk, we zorgen vooral goed voor ons zelf. Je leeft maar één keer en wat doe je dan?

Hoe kiezen organisaties?

En wat doen organisaties op die drempel naar 2020? Die laten bijvoorbeeld het ziekenhuis Slotervaart acuut failliet gaan en kiezen voor (1) geld, (2) regels, een hele tijd niets en dan (3) mensen, in dit geval patiënten. Zou de Raad van Commissarissen elkaar een Gelukkig Nieuwjaar wensen of een geweldige bonus cadeau doen aan de Raad van Bestuur van het Zilveren Kruis? Dankzij jullie hebben we het onder de streep weer prima gedaan en daar gaat het uiteindelijk toch om anno 2019! De CEO van Boeing (3,3 miljard R&D budget) kwam er niet meer mee weg, maar krijgt een oprotpremie die kan oplopen tot 60 miljoen dollar. De rijken zorgen wel heel erg goed voor elkaar.

Het gewone zorgpersoneel redde de boel

Maar er zat een belangrijk lichtpuntje in het faillissement van het Slotervaartziekenhuis. Voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid oud-minister Jeroen Dijsselbloem meldde: ‘Dat er geen grote ongelukken zijn gebeurd, is echt te danken aan het improvisatietalent van het gewone zorgpersoneel in de ziekenhuizen, dat zijn stinkende best heeft gedaan om te zorgen dat het niet fout ging’. En dat terwijl ze aan de andere kant van de telefoonlijn steeds functionarissen (niet te verwarren met mensen) kregen die meldden dat ze geen patiënten konden opnemen omdat waarschijnlijk de ziektekostenverzekeraar het niet zou vergoeden. En dat in 2019, we zijn een beschaafd land, …. toch? Maar geld om een gecontroleerde sluiting te realiseren, werd niet verstrekt door de zorgverzekeraar.

'Kappen met die DDR-achtige bureaucratie' (Hugo Borst)

Als we de rimram aan regeldruk, coördinerende vergaderingen, administratieve verplichtingen en gedoe met de Inspectie, weglaten gaat het ook goed, al improviserend, met mazzel en zonder grote ongelukken. Dat is voor ons burgers buitengewoon geruststellend. Een vastgelopen systeem kan maar zo verder met alleen ‘het gewone (zorg)personeel’. Eigenlijk zitten we 'het gewone zorgpersoneel' continu van het echte werk af te houden, geen wonder dat het ziekenhuis failliet is gegaan. Zou dat ook niet gelden voor bijvoorbeeld de jeugdzorg?

Het komende decennium

Waar moeten we naar toe het komende decennium? De titel van dit artikel is een uitspraak van Hans van Mierlo (1931-2010). De afkoeling van de Aarde zal de hoogste prioriteit moeten hebben, de afkoeling van de economie daarmee ook (rente omhoog) - en we moeten, zeker in ons land, echt iets gaan doen aan al die overbelaste organisaties waar leraren, verzorgenden, rechters, politieagenten, artsen, psychiaters, wijkteams, jeugdzorgconsulenten, … die als ‘human resource’ zuchten onder de tucht van … ja, van wat eigenlijk? Waarschijnlijk onder een alsmaar voortdurend efficiëntie streven die de waardigheid van hun vak aantast! Financiële mensen en hun adviseurs hebben een bijzondere eigentijdse moraal.

Het artikel over een andere zorgverzekeraar dan van het ziekenhuis in het NRC van 14 december jongstleden spreekt boekdelen: ‘Ziekenhuizen hebben genoeg van het gestrekte been van de zorgverzekeraar VGZ. Met omzetplafonds proberen verzekeraars de zorgkosten in de hand te houden en efficiënte ziekenhuizen te belonen.  Tot welke uitwassen de scherpe onderhandelingen van vorig jaar leidden, werd de afgelopen maanden al voor de buitenwereld zichtbaar. In juli bleek dat het Rotterdamse Ikazia-ziekenhuis tóén al, halverwege het jaar, een patiëntenstop moest instellen voor de verzekerden van VGZ. Die moesten de rest van het jaar maar naar andere ziekenhuizen. Het budget voor het Ikazia was op’.

Dit is de management-beschaving anno 2019.

Gruwelijk fout

Ergens gaat hier iets gruwelijk fout: de mensen die dagelijks gaan over de missie van het ziekenhuis worden gedwongen hun werk niet goed te doen, en zijn bovendien – zoals Tjeenk Willink zei in de Telegraaf van 21 december - het gezicht van de organisatie. Met dat gezicht staan ze echter gedwongen naar het systeem gekeerd.

Ik begrijp het niet en wil het ook niet begrijpen.

Je kunt dit soort beslissingen alleen maar nemen op de 12e etage omdat je niet weet wat je veroorzaakt op locatie in de dagelijkse realiteit. Het zijn letterlijk onmenselijke toestanden die pas ten goede keren als hun eigen kind vervolgens niet de behandeling krijgt die het nodig heeft.
Waarschijnlijk ontstaat dan de schaamte waar ‘het gewone zorgpersoneel’ mogelijk dagelijks last van heeft. Volgens Herman Tjeenk Willink vragen ze niet alleen om extra geld. “Ze willen vooral erkenning dat zij een belangrijke functie in onze samenleving vervullen en vertrouwen in hun professionaliteit om dat werk te doen.”  En ze hebben iets wat financieel georiënteerde mensen kennelijk niet zo nadrukkelijk hebben: moraliteit! Bankiers moesten er nog een eed over afleggen in 2013: "dat ze hun functie integer en zorgvuldig zullen uitoefenen en daarbij het belang van de klant centraal stellen". Zou dit niet ook moeten gelden voor zorgverzekeraars en hun toezichthouders? Dat ze tegen zichzelf kunnen zeggen: ‘Ja, maar ik heb de eed afgelegd dat het belang van de klant centraal staat. Beloofd is beloofd.’

Stop de bureaucratisering

Tjeenk Willink komt tot een gevaarlijke conclusie. Op zijn leeftijd (bijna 78) moet je alles kunnen zeggen: ‘Of je houdt als professional op met het zaniken over je gebrek aan erkenning of je komt in de benen’. En dan is één keertje in de zoveel tijd naar het Malieveld lopen niet genoeg. Alle oplossingen komen immers terecht in het moeras van het oude denken. Hij wijst daarbij op de Britse film ‘I, Daniel Blake’ (2016) over het mangelen van mensen in systemen.

 

Verstevig vakmanschap, niet het systeem

De professionals (vakmensen) moeten zich nu  echt gaan roeren. De emancipatie van de vakmensen staat centraal op de agenda in dit nieuwe decennium!

Rijkdom is er al meer dan genoeg, dat is een kwestie van verdelen. Als de minderbedeelden geld krijgen om te consumeren houden we de economie met 7 miljard mensen echt wel soepel draaiend. Geen zorgen daarover; en passant zijn er geen muren en afgelegen eilanden meer nodig. En bootjes blijven in de thuishaven!

Het is allemaal niet zo ingewikkeld. Vraag professionals in de voorste linie, dicht bij de klant, wat zij nodig hebben om hun werk goed te doen! Dat is een fundamenteel andere vraag dan kunnen we ze nog verder in een keurslijf stoppen met verantwoordingstoeters en bellen waar ze een derde van hun tijd mee bezig zijn.

En als er onverhoopt wat misgaat (het zijn mensen): verstevig dan hun vakmanschap en niet het systeem!

Zo kom je voorbij de intensieve menshouderij. Daar heb je geen heel boek voor nodig.

Het kan ook anders

Afgelopen november werd ik gevraagd door de eigenaren van een mooi bedrijf om naar een vestiging te gaan waar van alles aan de hand was. ‘Ga eens praten met de mensen. Directie en medewerkers vinden het een goed idee dat je komt’. Gaandeweg de gesprekken werd duidelijk dat de inhoudelijke professionals zelf het roer in handen hadden genomen en dat er zelfsturende reorganisatie had plaats gevonden. De revolutie had al plaats gevonden voordat hij uitbrak: van een lijnorganisatie naar meerdere zelfsturende teams op productniveau. De ondersteunende diensten waren hetzelfde werk blijven doen, maar nu richting teams en de directie was van de weersomstuit bij één van de teams aan het werk gegaan om nieuwe medewerkers in te werken en op te leiden. Het bedrijf liep naar eigen zeggen weer als een tierelier, … de onderlinge relaties hadden wel een behoorlijke deuk opgelopen vooral in de aanloop naar deze ingrijpende verandering. ‘Maar, daar kunnen we beter een streep onder zetten’, zo bleek uit de gesprekken. ‘Daar wordt in 2020 aan gewerkt, er is veel wat ons bindt in deze organisatie’. Gelukkig Nieuwjaar!

De menselijk maat

Wat ik hoop voor 2020 en daar voorbij? Eerst mensen, dan regels en tenslotte geld. Die volgorde der dingen, niet andersom. Laten we dat de menselijk maat noemen! Ramen dicht, licht aan, deur op slot! ‘Eerst mensen, dan regels, tenslotte geld. Maak het jezelf niet te makkelijk!’ Verbonden blijven met de samenleving, rekening houden met de menselijke maat en geld verdienen tegelijk is inderdaad complexer dan alles afmeten aan een enkele dimensie: staan er zwarte cijfers onder de streep.

Ga ervoor, we hebben nog ongeveer tien jaar! Het goede nieuws is, … je bent er zelf bij.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Sjaak Evers
Super, Jaap! Dank voor dit overduidelijke verhaal op de overgang van de decennia!!!
Martin Swinkels
Amen
Rob Fijlstra
Lid sinds 2019
Het gaat om een giga bewustzijnsverandering, waarbij de klimaatcrisis wel eens voor de noodzakelijke veranderingsurgentie zou kunnen zorgen. We moeten het democratisch gehalte, ook binnen organisaties, wel versterken om ons aller denkvermogen in te schakelen; het is de enige manier om ons voor te bereiden op de onstuimige wereld waarin we onvermijdelijk terechtkomen.
Fred J. Rorink
Pro-lid
Ik heb het artikel met interesse, maar ook met enige afkeer gelezen. De boodschap van het artikel is goed bedoeld, maar wordt helaas vertroebeld door het 'aparte' taalgebruik en twijfelachtige stellingen. Het is jammer dat dit artikel zo wellicht een beperkte bijdrage levert aan een fundamentele en praktische benadering van de problematiek.

Het is ongenuanceerd om te stellen dat organisaties steeds belangrijker, groter en rijker worden. Zeker geldt dit voor de grote technologieconcerns. Het is evenwel onjuist daarmee te suggereren dat dit de situatie is bij organisaties in het algemeen. Dat mist de noodzakelijke nuance en heeft een zweem van demagogie. Het is een simplificatie om te stellen dat 'organisaties' kiezen voor geld en vervolgens voor regels en pas daarna voor mensen. Organisaties kiezen niet voor regels, maar zijn gedwongen te voldoen aan wet- en regelgeving van diverse instanties waaronder de overheid. Regels zijn o.a. bedoeld om goede producten en een correcte dienstverlening te kunnen garanderen. Dat is in het directe belang van klanten (cliënten). Overregulering met als gevolg dat processen onnodig worden vertraagd, niet bijdragen aan de waarden van de klant en leiden tot onnodige kostenverhoging moet worden vermeden. Van alle organisaties mag uitdrukkelijk gevraagd worden om de klant (cliënt) centraal te stellen. Dat is het primaire uitgangspunt van handelen en bestaansvoorwaarde. Gelukkig is dat ook de intentie van veel organisaties, ook in de zorg en in de financiële sector. Dat laat overigens onverlet dat elke organisatie ook in financiële zin bestaansrecht moet hebben. Dat betekent niet 'geld op 1 stellen', maar wel dat de activiteiten tenminste kostendekkend moeten zijn. Dat een organisatie zo maar verder kan met alleen 'het gewone zorgpersoneel' is een vorm van idealisme. A boy's dream. Hetzelfde geldt voor het omarmen van zelfsturing als de unieke oplossing voor alle problemen. Het leven lijkt wel heel eenvoudig wanneer we een collectieve zondebok voor alles hebben: de manager.
Ik kies een andere insteek. We treffen bij veel organisaties teveel managers en vooral middenmanagers aan. Het verplatten van organisaties en het delegeren van bevoegdheden naar uitvoerende medewerkers moet in sterke mate voortgang vinden. Niet alleen de medewerker vraagt hier veelal om, maar zeker ook de klant (cliënt). Dat vraagt van medewerkers niet alleen professionaliteit, maar ook het nemen van verantwoordelijkheid met een lerende instelling. En dat sluit wel aan bij de uitspraak van Tjeenk Willink: ‘Of je houdt als professional op met het zaniken over je gebrek aan erkenning of je komt in de benen’. Afsluitend wil ik nog iets stellen over 'genoeg rijkdom, een kwestie van verdelen, we houden de economie wel soepel draaiend'. Ik lees dat vaker en ook dat is op zijn minst gezegd naïef. Ten eerste is groei van belang voor het behouden van sociale en economische stabiliteit. Ten tweede is het de vraag of zonder economische groei de kwaliteit van basisvoorzieningen in stand kan worden gehouden. Als derde blijkt de toenemende behoefte aan materiële vooruitgang een belangrijke sociale en psychologische rol te spelen.
Jaap Peters
Auteur
Beste Fred,

Dank voor je reactie. Wat bedoel je met het 'aparte' taalgebruik? Zo erg zelfs dat je er enige afkeer van hebt. Geef even wat voorbeelden daarvan a.u.b. uit de tekst. Wat voor jou apart is, is voor mij kennelijk normaal. Ik kan je niet vinden op LinkedIn, maar je hebt gelukkig ook wat managementboeken geschreven met titels als 'Management & Organisatie'.

Met vriendelijke groet,

Jaap
Fred J. Rorink
Pro-lid
Beste Jaap,
Ik kan overtuigd zijn van jouw goede bedoelingen, maar - inderdaad - wekt het taalgebruik enige irritatie op. Nu vind ik toch al dat taalgebruik in het algemeen - wellicht door social media - slecht is, veel te populair en soms te kort door de bocht. Ik vind dat men dat niet mag doen op een forum met een reputatie zoals managementsite. Zeker zal mijn leeftijd en achtergrond daaraan debet zijn; dat ben ik me bewust. Zinnen die ik bedoeld heb als verwekker van enige irritatie zijn.
Als we de rimram aan regeldruk, coördinerende vergaderingen, administratieve verplichtingen en gedoe met de Inspectie, weglaten gaat het ook goed, al improviserend, met mazzel en zonder grote ongelukken.
Dat is een fundamenteel andere vraag dan kunnen we ze nog verder in een keurslijf stoppen met verantwoordingstoeters en bellen waar ze een derde van hun tijd mee bezig zijn.
Als Google ............ of Microsoft zich boos maken kopen ze alle wetenschappers op en zetten de wereld naar hun hand.
Zuckenberg heeft met Facebook al laten zien hoe je een presidentskandidaat aan de macht brengt.
Van de weersomstuit proberen ‘grote’ politieke leiders de klok terug te draaien: ........ en bouwen het liefst muren om de armen van de rijken te scheiden. Tuurlijk, we zorgen vooral goed voor ons zelf. Je leeft maar één keer en wat doe je dan?

P.S. Ik ben bewust niet actief op LinkedIn, maar voor het overige staat er genoeg over mij op internet en op managementmodellensite.nl
Het ga je goed!

Meer over Bureaucratie