Een Minister van Oplossingen?

Inmiddels zitten we met zijn allen wereldwijd in de praktijkcursus ‘Chaos & Complexiteitstheorie’. We leren niet heel erg hard. We gaan gewoon massaal in België shoppen en de oorzaak daarvan is dat we in NL ondertussen de 3^e harde lockdown hebben. Oorzaak en gevolg raken verdraaid. Chaos dus. Naderen we de omslag naar een transitie?

De chaos-theorie werd bekend begin jaren zeventig. Professor Meteorologie Edward Lorenz (1917-2008) sprak daar voor het eerst over in 1972. We hebben inmiddels allemaal al wel eens van zijn ’vlindereffect’ gehoord: kleine oorzaken, grote gevolgen. Een enkel virus in Wahan in december 2019 legt de hele wereld plat, is wel een heel actueel voorbeeld. Lorenz schreef over deze non-lineaire logica o.a. in zijn boek ‘The Essence of Chaos’ (1993). Veel andere beroepsprofessionals probeerden in die tijd met deze wijsheid wat te doen binnen hun eigen vakgebied, maar het werd niet erg populair of werd afgeserveerd als te weinig concreet en vooral ook erg onpraktisch. Een theorie die bewijst dat je eigenlijk niets onder controle hebt, dat wil je gewoon niet graag horen. Bij het OMT weten die wetenschappers er wel iets van, maar Rutte en de zijnen moeten er nog even aanwennen. Alweer mis. Op de Universiteit van Nyenrode hield o.a. professor Walter Baets zich er mee bezig en schreef het boek: ‘Wie orde zaait zal chaos oogsten’ (2002). Alleen al van die titel krijg je als leider het zweet op je voorhoofd.

 Evenwicht/Uit-evenwicht

Er is sinds de jaren 70 van de vorige eeuw ontzettend veel gebeurd. De wereldbevolking verdubbelde zo ongeveer, computers werden aan elkaar gekoppeld via Internet, mobieltjes met GPS (2007) kwamen binnen ieders bereik en verbonden daarmee iedereen met iedereen, daarnaast vliegen we fysiek met zijn allen de hele wereld over en nemen daardoor het virus makkelijk mee. Ondertussen is duidelijk geworden dat de mensheid behoorlijk bijdraagt aan de klimaatverandering. We knippen de ogen van levende garnalen af zodat ze zich sneller vermenigvuldigen (tegen efficiëntie kun je immers niet zijn), we bedachten de intensieve landbouw, de 3^e industriële revolutie, de commerciële ruimtevaart, etc. En misschien wel de meest belangrijke attractor bleek het Neoliberale marktdenken: gestart als pilotstudie in Chili (1973). De Amerikanen zagen in dictator Pinochet de ideale marionet om het socialistische Chili onder Allende de nek om te draaien in hun achtertuin.

Complexiteit betekent dat alles met alles is verbonden en dat kleine oorzaken daardoor grote gevolgen kunnen hebben. Doordat alles met alles is verbonden ontstaat er Chaos. Bij Chaos probeert een systeem een nieuw evenwicht te vinden waarbij oude en nieuwe logica een tijdje door elkaar lopen (bijv. dat benzine- en elektrische auto’s gelijktijdig op de weg rijden en zo nu en dan nog een trouwkoets met 2 pk). Als dat evenwicht alsmaar niet ontstaat krijg je scheefgroei, dat is een systeem uit-evenwicht.

Toevallig (?) is ‘Scheefgroei’ momenteel een zesdelig-programma op TV. Wat doen we eraan? Hoe lossen we al die problemen op? Op de arbeidsmarkt, huizenmarkt, zorgmarkt, het onderwijs, het klimaat, intensieve landbouw, gasmarkt, misdaad....  De pandemie heeft met al zijn mooie regelingen (orde), die sluimerende chaos vermoedelijk verder aangejaagd (de rijken werden rijker, de armen werden armer), lees de kansenongelijkheid. En dan hebben we het nog niet over ‘trage oplossingen’: mondkapjes, schadevergoedingen aardbevingen, Limburgse waterschade, en de boostercampagne. Als klap op de vuurpijl de trilogie ‘Toeslagen-affaire’: (1) hoe het kon ontstaan, (2) hoe kon het 10 jaar lang niet worden opgemerkt en (3) waarom van die trage oplossingen bij het herstel?

Het nieuwe regeerakkoord (50 kantjes)

Het coalitieakkoord (2021-2025) liet ook al even op zich wachten. Voordat het nieuwe bewindslieden begonnen zijn is er al 25% van de tijd van de beoogde vier jaar vergadert om het in hoofdlijnen eens te worden. De samenstelling van een nieuwe regering bleek ondertussen ook wat uit-evenwicht (271 dagen). Van de VVD-bewindslieden wil er inmiddels niemand terugkomen. Ook kleine oorzaken met grote gevolgen: een toevallige foto op het Binnenhof met daarop het zinnetje: ‘positie Omtzigt, functie elders’. Het werd zelfs het politieke moment van het jaar 2021. Als controlefreak had je een heel erg lastig jaar. Als ‘zaken’ uit-evenwicht raken wordt de chaos alleen maar groter. Het kabinet staat zoals ze zeggen voor veel reparaties en het akkoord heet ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’. Laten we a.u.b. niet terugkijken. En ondertussen creëren we meer en meer eerzame burgers als huisjesmelkers om later toch een pensioen te hebben. Omzien naar elkaar in de praktijk.

Helder: een samenleving vraagt samen-leven. Wat mij persoonlijk betreft ook met wat minder polarisatie, een navenant taalgebruik en minder rellen. De kritieken op het akkoord zijn in het algemeen lovend, maar de plannen zijn ook min of meer onvermijdbaar. De voorgestelde reparaties zijn onvermijdbaar. En daar zit de valkuil. Er wordt al geroepen via NPORadio1 om een ‘Minister van Oplossingen’ bij het programma Spraakmakers (KRO-NCRV). Oplossingen die gepaard gaan met bergen geld, zorgen voor weer een nieuwe onevenwichtigheid, maar dan op een andere plek.

Het probleem dat de afgelopen 40-50 jaar is ontstaan heeft niet te maken met een gebrek aan oplossingen, maar met een gebrek aan evenwicht! Voorbeelden: als je je productie verplaatst naar lagelonenlanden om de overwinst uit te keren aan je aandeelhouders op een ander continent dan draag je bij aan scheefgroei, als je massaal je autofabrieken verplaatst naar China, raken je medewerkers in Detroit en Bayern werkeloos en draag je bij aan onevenwichtigheid, als je je garnalen laat pellen in Marokko, die daar eerst naar toe moeten worden gevlogen om daarna weer terug te moeten worden gevlogen, draag je bij aan onevenwichtigheid en je belast met al die ‘oplossingen’ op een enorme manier het klimaat.

Alleen onderaan de streep blijven kijken ten tijde van een globaliserende wereld is een misdaad tegen de mensheid en tegen de Aarde. En het ergste is dat hoogopgeleide volwassenen, mensen met veel levenswijsheid dan ook nog eens zeggen: ‘We moeten reëel blijven’. Welke realiteit heb je dan voor je kinderen en kleinkinderen precies voor ogen? Dat ze hun leven lang mondkapjes moeten dragen en iedere negen maanden geboosterd moeten worden en dat we ons van de ene naar de andere lockdown slepen?

De Minister van Voorkomen

De `Minister van Voorkomen’ (is beter dan genezen) draagt bij aan meer evenwicht en minder aan brandjes blussen (oplossen/genezen). En dat is best lastig, je kunt een boom die 40-50 jaar lang is scheefgegroeid niet zomaar even meer rechtzetten, je trekt immers ook de wortels kapot. Dit vergt nogal wat kennis van zaken en heel veel geduld.
(1) Het gaat om evenwicht tussen de private-, publieke sector en de burgers. Een vereniging en coöperatie is bijvoorbeeld anders georganiseerd en zal ‘van nature’ meer evenwicht zoekend zijn tussen de diverse deelbelangen. Boeren gaan niet zo snel bedenken dat de kaasfabriek in NL blijft staan en dat ze zelf naar China immigreren vanwege het goedkope gras.
(2) Besteed minder uit. Een gemeente (als onderdeel van het publieke domein) kan onmogelijk het publieke belang waarborgen als ze alles uitbesteed aan de private sector, zie o.a. de Jeugdzorg en tenslotte
(3) Zorg ervoor dat op plekken waar medewerkers van een organisatie in aanraking met de leefwereld (de realiteit) mensen komen mensen zitten met ballen. Mensen die met regels om kunnen gaan en niet bang zijn om vervolgens maatwerk te leveren. Geef mensen ‘aan het front’ ook meer autonomie.

En werk op alle drie de niveaus hoe dan ook circulair (duurzaam). Restafval is de rekening doorsturen naar de volgende generatie en de rekening presenteren aan jouw kinderen en kleinkinderen. In mijn dorp Zwammerdam liggen straten opengebroken voor de vervanging van de riolering. Op de oude riolering bleek een soort asbestpasta te ziiten. Wie gaat dit saneren betalen? Het project ligt naar verwachting nu voor maanden stil en de straten blijven afgesloten omdat ze ‘open’ liggen.

Eigenlijk is de kerntaak van de Minister van Voorkomen: denk na over hoe je iets organiseert op macro-, meso- en microniveau. Doe niet maar wat met een zak geld en hou op met brandjes blussen.

Amateurisme bij het organiseren in de top, leidt tot anarchie in de uitvoering. En ik wil een voorstel doen: het woord efficiëntie (denk aan het knippen, kapot knijpen, van de ogen van levende garnalen) mag alleen nog worden gebruikt in combinatie met je moreel kompas. ‘Een moreel kompas komt voort uit je levensloopbaan, uit de waarden die je van huis uit mee kreeg, de ervaringen die je hebt gehad, de eigen kijk die je hebt ontwikkeld op je werk en je vak’ (Lenette Schuijt). Als ergens staat ‘dat is efficiënter’ zonder verdere context, moeten onmiddellijk alle alarmbellen afgaan.

Tenslotte: stel dat we inderdaad zitten in het oog van de Chaos waarbij het oude en het nieuwe normaal gelijktijdig aanwezig zijn. En daar lijkt het sterk op. Dan zijn we onderweg naar een nieuw, ander evenwicht.

Dat vraagt mensen die resistent zijn voor het oude denken van de afgelopen 40-50 jaar! Een soort Greta’s, maar dan een groep en die op zoek gaan naar het nieuwe ‘we-moeten-reëel-blijven’.

Wat kunnen we ze als tip meegeven vanuit de Chaos- & Complexiteitstheorie? Hoofdzaken worden bijzaken en bijzaken worden hoofdzaken in tijden van transitie. Draai bijvoorbeeld zomer en winter definitief om. Zie de huidige Winter-lockdown als de jaarlijks terugkerende Grote Vakantie. Dan beginnen we in februari met het volgende studiejaar voor de kids. Loopt dat tenminste ook gelijk met het kalenderjaar, … wel zo logisch. De sportbonden en de carnavalsverenigingen volgen wel. Onze kinderen hoeven immers toch niet meer te helpen met het oogsten in de zomer, ze moeten nu helpen met het zaaien van de andere logica.

Kortom: we maken van 2022 de start van een meer evenwichtig periode.

Onderstaand een aantal artikelen van afgelopen jaar om je verder op weg te helpen. Er zijn voldoende signalen over het nieuwe ‘we-moeten-reëel-blijven’. Over het nieuwe normaal wordt best veel geschreven. Maar het blijven vaak ‘zwakke signalen’ ergens in de onderstroom. Gelukkig schreef Stef Bos daar een liedje over: ‘De onderstroom die niemand ziet bepaalt de richting op elk gebied’. Covid19 als het omslagmoment?

• Vaccineren anno 2021 Een verhaal van ambities, arrogantie, amateurisme en anarchie.
  Jaap Jan Brouwer
• Het zorginfarct: een zaak van anders managen en organiseren? Weg met de DOOMLOOP van regeldrift en systeemdwang.
  Willem Mastenbroek
• Een persoonlijk moreel kompas Hoe moraliteit terugbrengen in een verdord managementlandschap van cijfers en protocollen.
  Lenette Schuijt
• Beter managen en organiseren van de zorg  Overzicht van knelpunten en oplossingen.