Een systeemfout

Nassim Taleb is in zijn boek Antifragile erg kritisch over personen die risico’s nemen met geld van anderen zonder dat ze zelf iets te verliezen hebben. Bijvoorbeeld managers die wel een bonus scoren, maar bij slechte resultaten niets tot weinig inleveren. In onze maatschappij is het jammer genoeg een geaccepteerd fenomeen dat mensen adviezen kunnen geven, terwijl ze zelf niets te verliezen hebben maar anderen des te meer. Een systeemfout waar we een dure tol voor betalen.

Anderen op laten draaien voor de gevolgen van jouw handelen
In de wereld van bankiers, financiële adviseurs, beleggingsspecialisten en vermogensbeheerders vinden we het vreemd genoeg doodnormaal.
Ten eerste loopt de klant bij beleggen het risico op een negatief of laag rendement. En dat is in verhouding in veel gevallen aanmerkelijke groter dan de kans op een goed rendement voor een actieve (leek of professionele) belegger. Taleb noemt dit een negatieve (concave) asymmetrie.
Ook is de verdeling in risico’s tussen de twee betrokken partijen erg scheef: de klant loopt risico en de bankier, adviseur, beleggingsspecialist of vermogensbeheerder nauwelijks. Die houdt er zelfs nog een centje aan over in de vorm van provisies.
Extra zuur is dat de kennis van beleggingspecialisten blijkens onderzoek de kans op rendement nauwelijks vergroten.

Als je kunt spelen met geld van anderen zonder zelf in een evenredige mate voor de gevolgen op te draaien, mag dat een systeemfout heten.

Er is gewoon onvoldoende prikkel om ‘op je tellen te passen’. Beslissingen zullen minder goed afgewogen worden en vaker fout blijken. Het heeft zo bezien wel iets van een loterij zonder nieten voor de één en een loterij zonder winnend lot voor de ander. Nu geldt dat eigenlijk voor veel loterijen en toch blijven ze populair.

Ik denk dat meer waarschuwen en wijzen op risico’s geen effect heeft. Er is ook een effectievere manier om dit serieuze probleem aan te pakken en risico’s eerlijker te verdelen.

Bedrijfstop moet iets te verliezen hebben
Romeinen lieten architecten (met hun gezin!) slapen onder de brug die ze gebouwd hadden. In sommige oude culturen kregen artsen pas betaald als hun behandeling succes had, volgens het no cure, no pay-principe. Onlangs opende de NRC van 11 mei jl met de kop “Bedrijfstop moet zelf investeren”. Dat lijkt me in dit kader een positieve ontwikkeling. Dat zorgt er in ieder geval voor dat de top ook de negatieve gevolgen ondervindt van onzorgvuldig en ondoordacht handelen. Het zou mindere managers kunnen aanzetten tot het vermijden van risico’s en op zeker spelen. Maar dat is geen uitweg, vanwege een ander principe, nl. stilstand is achteruitgang. En dat is niet goed voor bedrijfsresultaten op de middellange termijn. Dit psychologische principe - zorgen dat mensen die verantwoordelijkheid dragen iets substantieels te verliezen moeten hebben - zou in veel meer sectoren toepassing verdienen volgens mij. Zo niet alle sectoren.

Als politici echt iets te verliezen zouden hebben
Je zou oppervlakkig gezien kunnen veronderstellen dat het principe dat je iets te verliezen moet hebben al voldoende geldt voor onze politici. Dat is echter jammer genoeg niet het geval. Dat komt enerzijds door de veelheid aan makkelijk gedane maar onvoldoende doordachte beloftes, het slechte geheugen van kiezers en de neiging van mensen in het algemeen langs onwelgevallige feiten te kijken. Wat niet helpt is het feit dat er vaak jaren liggen tussen enerzijds beleidsbesluiten en beloftes en anderzijds het moment waarop er rekenschap afgelegd moet worden. En natuurlijk zijn politici als het fout gaat (net als managers en mensen in het algemeen) meesters in het wijzen op oorzaken die buiten hun invloedssfeer liggen of het bezigen van dooddoeners als “met de kennis van nu…..”. Zou het helpen als beloftes, effectiviteit van politieke keuzes en het oorzakelijk verband tussen daden en uitkomsten veel beter gevolgd zouden worden? In de afgelopen verkiezingen werd Rutte neergezet als ‘onbetrouwbaar” o.a. vanwege de 1000 euro die beloofd maar niet uitbetaald werd. Desalniettemin is de VVD weer de grootste partij. Dus zoveel maakt het blijkbaar niet uit of je beloftes inlost. Aan de andere kant moet een zichzelf respecterende democratie natuurlijk bevorderen dat kiezers politici steunen omdat ze doen wat ze zeggen en effectief zijn. Dus om hun daden en niet om hun woorden.

Ik denk kortom dat het nuttig is om ervoor te zorgen dat politici straks meer te verliezen hebben als ze beloftes breken of ineffectieve maatregelen nemen. Maar kan dat wel? Ik denk van wel. Bijvoorbeeld door de onafhankelijke Algemene Rekenkamer periodiek voorgenomen beleid te laten toetsen. Zij publiceren dit in goed leesbare korte, aantrekkelijk vormgegeven rapportjes met verhelderende plaatjes waarbij het verschil tussen daad en woord helder gepresenteerd wordt. En dat dan mailen aan alle kiezers.

Godfried Westen, psycholoog/ publicist