Sabbatsverlof: onthaasten, opladen, bijkomen en bezinnen

Wordt het sabbatsverlof de nieuwe luxe vakantie? De laatste tijd staan de bladen vol met artikelen over dit voor Nederland relatief nieuwe verschijnsel. Toch is het sabbatsverlof al een heel oud fenomeen. Reeds in de bijbel wordt over het sabbatsjaar gesproken. In Amerika zijn er al sinds 1880 organisaties die medewerkers de kans gunnen enige tijd vrij te nemen om de geestelijke of fysieke batterijen weer op te laden. Vanwaar de plotselinge belangstelling in Nederland voor deze toch niet zo innovatieve arbeidsvoorwaarde?

• De boel de boel laten
• Go with the flow
• McSabbat
• Van 'ratrace' naar 'downshifting'
• Conclusie

De boel de boel laten

Wie droomt er eigenlijk niet van om eindelijk eens de boel de boel te laten. Eindelijk eens tijd te kunnen nemen voor het gezin, de sociale contacten of voor zichzelf. En eindelijk eens geen ruzie te hebben met de baas en collegas over budgetten, de te volgen strategie of de inzet van de marketing middelen. Zonder schuldgevoel tijd voor jezelf nemen lijkt in de prestatiegerichte wereld van vandaag een haast onmogelijke opgave. Na het werk wachten weer drukke tijden aan het thuisfront of moeten er sociale contacten onderhouden worden. Wat blijft er dan nog over van al die wensen en dromen die in stilte worden (of werden) gekoesterd? Tijd of rust voor jezelf nemen is er bijna niet meer bij.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel goede en actieve medewerkers plotseling uit de werkomgeving wegvallen. De combinatie van stress van het werk en een druk sociaal leven leidt steeds vaker tot burn-out verschijnselen. Opvallend is dat deze verschijnselen zich op een steeds jeugdiger leeftijd openbaren. Steeds meer Nederlanders willen daarom gedurende een langere periode afstand nemen van de dagelijkse gang van zaken. Bij hen zijn plezier in werken, inspiratie of creativiteit min of meer verdwenen. Volgens onderzoek van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hebben meer dan 800.000 werknemers behoefte aan een langdurige verlofperiode. Langzamerhand wint het idee van een sabbatsverlof dan ook aan populariteit.

Wat een verschil met vroeger! Neem de volgende reactie: "Zelf nam ik in bij de radio in 1979 een jaar sabbatsverlof op en werd voor gek verklaard. Ik was mijn baan kwijt en tevens alle rechten. Ik zag wel vele vreemde landen en culturen!"

Go with the flow

De begrippen sabbatical leave, sabbatical en sabbatsverlof kennen een zeer lange geschiedenis, die teruggaat tot het Oude Testament. Volgens de joodse overlevering was er in het oude Media een rivier met de naam Sabbation. Deze rivier stroomde zes dagen per week, maar de zevende dag niet. Hierbij dient bedacht te worden dat het getal zeven in zowel de bijbelse als in de joodse traditie een bijzonder getal is. Het getal staat in deze tradities gelijk aan volheid. In het Hebreeuws lijken de woorden voor volheid, verzadiging en het getal zeven sterk op elkaar. Niet alleen de achtergrond van het sabbatsverlof wordt hierdoor steeds duidelijker, ook die van begrippen als opfris- of bezinningsverlof. Voor diegenen die vol en verzadigd zijn, is het sabbatsverlof een mogelijkheid tot vernieuwing en oplading. Nog duidelijker wordt een en ander als wij de bijbel er op na slaan. In het Oude Testament staat in Leviticus (25:1-7) over het sabbatsverlof geschreven:

" Jahwe sprak tot Mozes op de Sinaï: Zeg aan de Israëlieten: Wanneer gij in het land komt dat ik u schenk, moet het land sabbat houden ter ere van Jahwe. Zes jaar kunt ge uw akkers inzaaien, zes jaar kunt ge uw wijngaarden snoeien en de oogst binnenhalen, maar in het zevende jaar zal het grote sabbat zijn voor het land. Dan moogt gij uw akker niet inzaaien, uw wijngaard niet snoeien, de nagroei van het vorige gewas niet oogsten en de druiven van uw ongesnoeide wijngaard niet plukken. het land zal een heel jaar sabbat houden. Wat het land tijdens de sabbat uit zichzelf voortbrengt, zal voldoende zijn om uw slaaf en slavin, de dagloners en de buitenlanders, die bij u wonen, te voeden. Ook uw vee en de andere dieren in uw land zullen daarvan kunnen eten."

Kijken wij naar de moderne tijd, dan komen wij de eerste structurele benadering van een sabbatsverlof tegen in het jaar 1880. Met een voor die tijd wel heel vooruitstrevend human resource beleid weet de Harvard University de toen bekende wetenschapper Charles Lanman te strikken. Aan hem wordt eens in de zeven jaar een sabbatsverlof van een jaar verleend. Human resource beleid avant la lettre! Bij het ingaan van het laatste fin-de-siecle hadden ongeveer tien universiteiten een structurele verlofregeling. Ruim een eeuw later kennen bijna alle Amerikaanse universiteiten een sabbatsverlofregeling. Ook in het voortgezet onderwijs zijn de percentages hoog. Van de ongeveer 3400 voortgezette opleidingsinstellingen in Amerika biedt momenteel bijna 75% een sabbatsverlof programma aan, vierendertig keer zoveel als in 1962.

McSabbat

De laatste decennia heeft ook het Amerikaanse bedrijfsleven het sabbatsverlof omarmd. Bedrijven als McDonalds, Apple, Microsoft, Compaq, Time Inc. en IBM kennen een sabbatsverlof programma voor medewerkers die een aantal jaren in dienst zijn. Deze organisaties gebruiken de verlofperiode in hun arbeidsvoorwaarden om onderscheidend te zijn op de arbeidsmarkt en om stress en burn-out tegen te gaan. Daarnaast ziet men grote voordelen in het verlof voor het opladen van de inspiratie en creativiteit en ter voorkoming van bedrijfsblindheid. De doorgaans volledig doorbetaalde verlofperiodes zijn in Amerika inmiddels een begerenswaardig onderdeel van de arbeidsvoorwaarden geworden.

Ondanks een stijgende belangstelling voor het onderwerp heeft het sabbatsverlof in Nederland nog steeds geen vaste voet aan de grond gekregen. De reden hiervan ligt in de gedachte dat een sabbatsverlof niets meer of minder is dan een luxe goed, met weinig concrete voordelen voor de organisatie. Deze gedachte is opmerkelijk, omdat in veel landen het sabbatsverlof tot een van de meest gewaardeerde onderdelen van het human resources beleid behoort. Een waardering die van zowel de werknemers als de werkgevers komt. Zo denkt in Amerika inmiddels ruim 70% van de werkzame bevolking met een inkomen hoger dan $ 40.000,-- over het gedurende een langere periode vrij nemen van het werk. Hierbij moet natuurlijk wel worden bedacht dat Amerikanen veel minder vakantiedagen hebben dan Europeanen in het algemeen en Nederlanders in het bijzonder.

Van 'ratrace' naar 'downshifting'

Het is voor werkgevers zaak rekening te houden met deze ontwikkelingen. Werden de jaren zeventig en tachtig gekenmerkt door de Yuppen (Young Urban Professionals), de jaren negentig eindigen met downshifters. Dit zijn werknemers die het vaak al op jeugdige leeftijd rustiger aan gaan doen. Zij willen ontsnappen aan de altijd maar voortdurende rat-race. Organisaties die goede werknemers aan zich willen binden en meer willen (of moeten?) bieden dan een hoger inkomen en een duurdere leasewagen, dienen de mogelijkheid van een sabbatsverlof dan ook serieus te overwegen. Het verlof komt tegemoet aan tal van behoeften van hedendaagse werknemers, waarbij met name de balans tussen werk en privé van groot belang is.

Topfunctionarissen van de Rabobank mogen eens in de vijf jaar naast hun gebruikelijke vakantieregeling drie maanden extra verlof opnemen. De bank heeft deze regeling ingesteld als alternatief voor de riante optieregelingen die andere financiële instellingen voor hun bestuurders in het leven hebben geroepen. "Waar andere banken hun medewerkers met behulp van opties tot prestaties menen te moeten aansporen, kiezen wij ervoor te investeren in de geestelijke en lichamelijke gezondheid van onze mensen," zegt Rabo-woordvoerder H.L.van Mierlo

Uit: het Parool; 8 mei 1998

De Stichting Sabbatsverlof heeft inmiddels met de belastingdienst een afspraak gemaakt over een sabbatsverlofregeling. In essentie komt de regeling er op neer dat werknemers een deel van hun brutosalaris kunnen reserveren ter financiering van een langdurig verlof. De werkgever stort dit geld in een specifiek hiervoor opgericht fonds. De fiscus belast het gereserveerde loon pas bij uitbetaling in de verlofperiode. De fiscus stelt wel een aantal voorwaarden aan deze regeling. Zo dient de opbouwperiode minimaal twee jaar en maximaal acht jaar te zijn. Ook de lengte van de verlofperiode is geregeld, deze dient minimaal drie maanden te zijn en maximaal zes maanden. De overheid subsidieert de verlofperiode met 900,-- per maand. Wel dient het sabbatsverlof te worden besteed aan zorgtaken en/of opleidingen. Daarnaast dient de functie van de verlofnemer te worden ingenomen door een langdurig werkloze. Op zware management functies of sleutelposities binnen organisaties is de genoemde regeling dus duidelijk niet gericht. Wel kan de regeling grote invloed hebben op de populariteit van het sabbatsverlof in de midden- en lagere kaders van organisaties.

Conclusie

Het sabbatsverlof wint langzaam maar zeker aan populariteit in Nederland. In veel andere landen, zoals Nieuw-Zeeland en Israël, behoort het al tot de standaard arbeidsvoorwaarden. Ook veel Amerikaanse multinationals hanteren het sabbatsverlof als belangrijk onderdeel binnen hun arbeidsvoorwaarden. Vooralsnog kijkt het Nederlandse bedrijfsleven de kat uit de boom. Bij de initiatieven van de regering rondom het zorgverlof is er een actieve lobby tegen de voorstellen geweest. Men is bang dat de kosten bij een verlof te hoog worden en dat de concurrentiepositie negatief wordt beïnvloed. Wie echter alleen naar de kosten kijkt doet het sabbatsverlof te kort. Nederland kent namelijk niet alleen veel vrije dagen, maar ook ruim 300.000 werknemers in de WAO door aan burn-out gelieerde klachten. De kosten hiervan bedragen jaarlijks ruim 7 miljard gulden.

Voor een deel van de verlofnemers betekent een periode zonder werk een mogelijkheid om fysiek en geestelijk opgeladen de draad weer op te pakken. Zo kunnen zij behouden blijven in het arbeidsproces. Voor een ander deel van de werkenden betekent een verlof een mogelijkheid de creativiteit of inspiratie een nieuwe impuls te geven. Ook hier zijn de voordelen weliswaar moeilijk te meten, maar naar alle waarschijnlijkheid op de lange termijn meer waard dan de output van een uitgeputte medewerker. Het sabbatsverlof biedt Nederlandse werkgevers en werknemers dan ook een unieke mogelijkheid de grenzen van de balans tussen werk en privé te verkennen.

Drs Gyuri Vergouw MMC is directeur van Vergouw Consulting/Funsultancy®, een adviesbureau met als specialisatie e-commerce. Klik hier voor eerdere artikelen van hem.

Gyuri Vergouw is schrijver van Sabbatsverlof, verlof als persoonlijke en strategische uitdaging (Holland Business Publications, ISBN 90-74885-18-7). Om te bestellen klik hier.