Hoe creëren we veiligere culturen?

Eerst The Voice, PvdA, de VPRO en nu ligt ook Ajax onder vuur met grensoverschrijdend gedrag en een machocultuur. In navolging van Marco Borsato, Ali B. gaat nu Marc Overmars op de brandstapel. Door The Voice waait er een bewustwordingswind door ons land om grensoverschrijdend gedrag en onveilige culturen aan de kaak te stellen. Maar creëren we op deze manier nu wel een veiliger klimaat om dergelijke zaken aan de kaak te stellen?

Mijn stelling is dat door voortdurend het verhaal van slachtoffers als vertrekpunt te nemen om mensen aan het kruis te spijkeren, we juist meer onveiligheid creëren. Met dit stuk doe ik een uitnodiging om met zachte ogen te kijken en zo een rijker beeld ontwikkelen van hoe grensoverschrijdend gedrag kan plaatsvinden, zonder meteen daders op de brandstapel te gooien. Alhoewel ik met mijn visie nu ook het gevaar loop om op die brandstapel te belanden. Zodoende is mijn uitnodiging aan jou als lezer: kijk voorbij je eerste oordelen, want, in woorden van Rutger Kopland, ‘Wie wat vindt heeft slecht gezocht’.

Laat ik beginnen met dat het uitspreken van een oordeel een verhelderende en reinigende werking kan hebben. Dat is de winst van de huidige situatie. Door het podium geven aan de verhalen van slachtoffers vinden overal gesprekken plaats over hoe we omgaan met grensoverschrijdend gedrag en over waar je jouw ervaring in vertrouwen kunt delen. Oordelen helpen dan om de schuldigen van de onschuldigen te scheiden, en zo onrecht te bestrijden. Alleen er zit ook een keerzijde aan het (ver)oordelen van de ogenschijnlijke daders. Door zo eenzijdig de schuld een aantal betrokkenen in de schoenen te schuiven, creëren we ongemerkt een cultuur waarin we juist meer onveiligheid in de hand werken. Het eigen rechter spelen levert namelijk onnodig veel schade op voor alle betrokkenen. Want door ogenschijnlijke daders op basis van de verhalen van de slachtoffers meteen op de brandstapel te gooien, leren we onvoldoende over wat hen bewoog in die specifieke situaties. Wat maakte het logisch dat ze zich gedroegen zoals ze dat deden? En door de gevoeligheid van de problematiek is het stellen van zo’n onderzoeksvraag ook nog eens licht ontvlambaar. Wat ‘mag’ je überhaupt nog zeggen zonder dat je hoofd op het digitale hakblok belandt? Durf je nog in de publieke ruimte een afwijkend kritisch geluid te laten horen, of enkel in de beslotenheid van je huiskamers en je vriendenkring?

Wat schuilt eronder dat we zo veroordelend zijn? Ja, de thematiek van machtsmisbruik is heel urgent. Maar wat maakt dat we zo snel voor eigen rechter gaan spelen? En betrokkenen al veroordeeld hebben alvorens de echte rechtspraak zijn werk heeft kunnen doen. Dat is toch niet hoe een democratische rechtsstaat werkt? Dat is toch niet de cultuur die we graag wensen in dit land en waarin we met elkaar willen leven? We willen toch zélf ook geen slachtoffer worden van een heksenjacht? Natuurlijk, de ‘echte’ slachtoffers hebben groot leed ervaren en het verdient de eerste prioriteit om hen te horen opdat zij van dat leed herstellen. Maar met ons louter eenzijdig identificeren met de slachtoffers richten we schade aan. Want met welke sociale schade en met welk isolement gaan deze daders (en hun kring) als slachtoffers door het leven? Worden ze ooit nog vertrouwd en weer volwaardig opgenomen in de sociale gemeenschap? Of isoleren we ze, verketteren we ze, hangen we ze op aan de hoogste boom, nagelen we ze aan de schandpaal? Met als mogelijk gevolg dat ze zichzelf terugtrekken uit het publieke leven en in het ergste geval misschien ook een einde maken aan hun (professionele) leven.

Het is nodig dat we naast het oordelend reageren op grensoverschrijdend gedrag, ook onderzoekend reageren. Om zo beter te begrijpen hoe de cultuur bij The Voice of Ajax is ontstaan en te ontdekken wat goede interventies zijn om de cultuur te veranderen. Want durven Ali B. en Overmars nog hun perspectief te delen als je kop er al af is gehakt? Op die manier leren we enkel en alleen eenzijdig van slachtoffers, maar verplaatsen we ons onvoldoende in de schoenen van de ogenschijnlijke daders. Dit is een gemiste kans om werkelijk te leren hoe we werken aan een veiligere culturen en voorbij de meer-van-hetzelfde-achtige oplossingen komen zoals nieuwe bazen en protocollen. Daarom wil ik hier een lans breken voor het ont-schuldigend en met zachte ogen kijken. Door onszelf te verplaatsen in de schoenen van alle betrokkenen.

Met als onderzoeksvraag: hoe creëren we een cultuur die juist veiliger wordt in plaats van onveiliger?