Als de ondernemer sterft, sterft de onderneming

Steve Jobs, Bill Gates, Richard Branson, Joop van den Ende, John de Mol, Viktor Muller, zelfs Benediktus XVI, allemaal ‘ondernemers’ waarbij iedereen gespannen afwacht wat er gebeurt als zij hun onderneming verlaten? Laat staan wat er gebeurt als zij vroegtijdig sterven….  De Kuyper en Heineken hebben het goed geregeld, Gassan Diamonds heeft het goed geregeld maar voor een organisatie als Midreth kwam het te laat.

Het tijdig regelen van je opvolging is een noodzaak, zeker nu uit onderzoek blijkt dat 60% van de ondernemingen ten ondergaat na het vroegtijdig overlijden van de ondernemer.

Wanneer gaat het goed?

Steve Jobs is overleden, APPLE gaat door een lastige periode. Toch kun je die lastige periode maar voor een deel verklaren door het overlijden van Jobs. ‘Zijn’ APPLE is van een zodanige omvang dat de invloed van de oprichter, de ondernemer al voor een belangrijk deel tot zelfs in de marge is teruggebracht. Nee, als een vroegtijdig vertrek van Jobs al enige invloed had op APPLE dan was dat zijn vertrek in 1985. De nadelige gevolgen voor APPLE waren vervolgens groot. Er resteerde dan ook niet veel anders dan de terugkeer van Jobs, iets dat hij deed in 1997. ‘De rest is geschiedenis’ zeggen we dan.

Gespannen kijken m.n. investeerders maar ook klanten uit naar het moment dat zeker komt: het definitieve vertrek van hun favoriete ondernemer. Wat gebeurt er met VIRGIN als Branson er niet meer is? Wat met Van den Ende Theaterproducties als Joop er niet meer is? Wat met de Katholieke Kerk nu Benediktus XVI opmerkelijk vroegtijdig is vertrokken?

Voor de genoemde organisaties kan de conclusie eenvoudig zijn: zij zijn ‘too big too fail’. Na het vertrek van hun, al dan niet charismatisch, leider zullen deze organisaties dan ook ongetwijfeld hun weg richting kansen en mogelijkheden weer weten te vinden. Het zijn organisaties die zich vaak al verder weg bevinden in de organisatiegroeifases van Geiner. Op enig moment doet het vertrek van de oprichter-ondernemer geen afbreuk meer aan de continuïteit van de organisatie. Het in ons land meest aansprekende voorbeeld daarvan is de in 1695 opgerichte Distilleerderij De Kuyper. De familie De Kuyper is nog steeds in de leiding vertegenwoordigd. Hetzelfde zien we bij Heineken: onlangs maakte het familieconcern bekend dat de kleinzoon van de illustere Freddy Heineken, Alexander de Carvalho, wordt benoemd tot commissaris bij de Holding. Gassan Diamonds haalde recent ook de pers. Niet alleen omdat zij nieuwe markten aanboren en mede daardoor ‘het Beste Familiebedrijf 2013’ zijn geworden, maar ook omdat de familie Leeser vroegtijdig de opvolging heeft geregeld. Nog een voorbeeld is het in Helmond gevestigde Kuijpers. Nadat de familie in de persoon van niet-familielid Ton Stuifzand een ‘tussenpaus’ had benoemd, is vanaf 01 januari de scepter van het bedrijf weer terug in de handen van de familie namelijk in die van oudste dochter Aukje Kuypers.

Wanneer gaat het mis?

In tegenstelling tot Kuijpers kreeg het, ook bouw gerelateerde, familiebedrijf Midreth die kans niet. Kort na het faillissement in 2010 merkt Midreth oprichter en ondernemer Joop Leliveld in een interview met onderzoekers van Nyenrode op dat hij in 2004 een eerste bod ontving op zijn toen nog succesvolle onderneming. Zijn reactie: “Ik heb twee schatten van dochters, twee schoonzoons die mijn vrienden zijn en inmiddels ook vijf kleinkinderen. Helaas zijn geen van allen bouwvakkers en dus ook geen opvolgers voor het bouwbedrijf. Maar door het bod was ik op dat moment op mijn tenen getrapt. Waarom zou ik moeten verkopen?” Op dat moment voor ondernemer Leliveld blijkbaar nog niet. Toch betreurt hij achteraf dat besluit niet. “Hoe het met mijn bedrijf is afgelopen, is mijn verantwoordelijkheid.”

En dan verschijnt er nu een onderzoek van de Universiteit van Warwick (UK) en de Universiteit van Bergen (N) naar de gevolgen voor (familie)ondernemingen als de ondernemer-oprichter voor de organisatie plots en onvoorbereid wegvalt. De conclusie in het rapport ‘Do Entrepreneurs Matter?’ is schokkend: gemiddeld daalden de verkopen met 60% wat uiteindelijk ook tot gevolg had dat 17% van de medewerkers werd ontslagen. Dit effect deed zich voor tot 4 jaar na het plotseling wegvallen, hier m.n. het overlijden, van de ondernemer. De analogie met het eerste vertrek van Steve Jobs bij APPLE mag duidelijk zijn.

Het zal ook niet voor het eerst zijn dat met het vertrek van de oprichter-ondernemer de ‘ziel’ van het bedrijf wegvalt. Dat er vervolgens een dip ontstaat in de betreffende organisatie, is dan ook begrijpelijk. Je zou er ook de rouwfasetheorie van Kübler Ross op los kunnen laten.

Vervelend allemaal,  dus de vraag is dan:

Wat kunnen we er aan doen om te voorkomen dat het familiebedrijf sterft?

De kracht van het familiebedrijf

Gassan’s Benno Leeser merkt hierover op: “Familiebedrijven opereren door hun langetermijnstrategie meer ontspannen. Bij ons gold het devies ‘bewaar de rust’. Dat komt de creativiteit ten goede om de dip zonder ontslagen door te komen.”

Die focus op de lange termijn, een termijn die zo lang is dat die de verblijftijd van de huidige directie ver overstijgt richting volgende generaties, blijkt inderdaad één van de twee cruciale succesfactoren te zijn voor familiebedrijven. Dat blijkt uit onderzoek door Insead onder de leden van het prestigieuze familiebedrijven genootschap Henokien, familiebedrijven die minimaal 200 jaar oud zijn. De Kuyper is dan ook één van de leden. De andere cruciale factor voor langjarig succes is het behoud van familiewaarden over generaties heen, ‘zingeving’ is daarbij een kernwoord. ‘Dienend leiderschap’ wordt dan de dominante eigenschap voor de leidinggevenden: het gaat niet om hen individueel maar om het familiebedrijf en om de omgeving waarin het bedrijf opereert. Dienend leiderschap leer je dan ook niet, zo word je opgevoed.

Naar aanleiding van dit en andere onderzoeken adviseert Insead aan (familie)ondernemingen die willen overleven:

• Hanteer sterke waarden als basis voor planning en uitvoering binnen je onderneming;
• Leer je opvolger(s) al vroeg hun verantwoordelijkheden;
• Zorg er voor dat de onderneming beschikt over een basis om voort te kunnen blijven bestaan (nb; spaarzaamheid);
• Plan je opvolging vroegtijdig.

Mijn aanvulling, niet alleen voor het familiebedrijf, is: werk vervolgens je opvolgers in, doe dat tijdig en goed. Midreth’s Leliveld geeft als laatste tip: “Je moet niet altijd alle problemen zelf willen oplossen en soms moet je gewoon durven te stoppen en je grenzen stellen.” "Dat zijn mooie uitdagingen voordat je zelf uiteindelijk definitief de onderneming verlaat maar toch wil dat je levenswerk blijft voortbestaan.”

Willem E.A.J. Scheepers MBA is ervaringsdeskundige voor wat betreft families en hun ondernemingen.

Bronnen:

•  ‘Entrepreneurs really do matter as study shows 60% sales drop after founders die.’; University of Warwick.
• ‘When MBA’s meet Henokiens: What can we learn from long-lived familyfirms?’; INSEAD.
• De theorie van Kübler Ross wordt besproken in de 1 Minute Manager serie ‘Rouwverwerking voor managers en ondernemers’.
• Het Model van Greiner wordt toegelicht in de ManagementPro entry ‘GREINER Model: Organisatie Verandering of Organisatie Ontwikkeling?’