Deze week was het grote nieuws dat Nederland was gezakt op de lijst van meest concurrerende economieën. Als een van de oorzaken werd Onderwijs genoemd. Dat deed mij denken aan mijn eigen schooltijd in een inmiddels grijs verleden.
Toen in mijn examenjaar een schoolonderzoek Wiskunde werd afgenomen op basis van het reproduceren van vooraf uitgedeelde uitwerkingen van opgaven, weigerde ik daaraan mee te doen wat mij bijna mijn eindexamen kostte. Mijn principe: echte wiskunde gaat om nadenken en begrip, niet om domweg reproduceren.
Nu zou ik zeggen: 'zo kan de hoofdrolspeler uit de film Rainman ook een diploma halen'. Dat bleek ook wel want medescholieren met weinig aanleg maar een uitstekend geheugen behaalden goede resultaten. Soortgelijke ervaringen zorgden ervoor dat mijn universitaire carrière ook een korte levensduur had. Ik weigerde aan dit circus mee te doen. Onderwijs hoort over veel meer dan examens en certificaten te gaan; dat zijn slechts bijproducten.

Na twee kinderen en hun schooljaren ben ik niet veel positiever over het onderwijs geworden. Voldoen aan normen en reproduceren zonder nadenken blijken nog steeds dominant en wekken bij mij nog altijd ergernis op.

Moet ons onderwijs structureel verbeterd worden? Dat lijkt mij duidelijk. In de politiek wordt nog wel eens gesproken over het onderwijs maar daar komt weinig uit. De onderwijspartij D66 komt bijvoorbeeld niet verder dan kreten als: niet bezuinigen maar investeren. Er worden dan bedragen genoemd maar het wordt nooit duidelijk wat men met het geld wil doen.

Ook in mijn eigen werkzame leven en carrière is mijn mening niet veranderd. De laatste 10 jaren lever ik trainingen: projectmanagement en programmamanagement. Om in mijn levensonderhoud te voorzien, doe ik nu wel ten dele mee aan het certificeringscircus. Want ook in mijn trainingen zie ik dat de nadruk op examens en reproduceren ligt.  Onlangs werd ik uitgenodigd door een onderwijsinstelling om voor hun trainingen te leveren. Tijdens de gesprekken lag hun nadruk zo op het voldoen aan (hun) normen, standaardisatie en procedures en zo weinig op toegevoegde waarde dat ik heb bedankt. Mijn aanpak was overigens voor deze instelling te onconventioneel; zo vroegen zij zich af hoe het mogelijk was dat cursisten met mijn aanpak toch slaagden voor examens (voor mij niet meer dan een onvermijdelijk bijproduct). Hoe kon ik toch goede examenresultaten overleggen? Begrip en inzicht boven kennis!

Met enige regelmaat heb ik te maken met recent afgestudeerde Bedrijfskundigen. Het kost dan meestal niet veel tijd om aan te tonen dat veel van de kennis die zij reproduceren gebaseerd is op middelmatigheid, valse aannames en irrationele redeneringen. Daar hadden zij tijdens hun studie toch ook achter kunnen komen met wat nadenken? Of reproduceren zij alleen maar? Of mogen wij de kop niet boven het maaiveld uitsteken in het onderwijs en moeten wij alleen voldoen aan standaarden en conventies? Keynes zei het al: “Worldly wisdom teaches that it is better for the reputation to fail conventionally than to succeed unconventionally”.

Ons onderwijs is een reflectie van onze samenleving. De kop niet boven het maaiveld uitsteken en een zucht naar certificering. Gewoontegedrag en middelmatigheid. Voldoen aan normen maar geen oog voor kwaliteit. Dat gaat uiteindelijk ten koste van innovatie. Slechts als kinderen worden gestimuleerd om te onderzoeken en minder te reproduceren, slechts als er ook in het voortgezet en hoger onderwijs meer wordt aangemoedigd zelfstandig te denken en minder wordt aangedrongen dat regeltjes en onderwijsmethodes worden gevolgd, kan het onderwijs een bijdrage leveren aan broodnodige innovatie. En dan kan Nederland veel van de ons omringende landen inhalen. (Hoewel er in Vlaanderen veel gezond, kritisch denkvermogen aanwezig is, met dank aan hun onderwijs). Want in onze certificeringswoede op basis van reproduceren zijn wij niet uniek. In vrijwel de hele Westerse wereld worden veel Raymond Babbitt's (en Rainmen) gecreëerd onder het mom van hoger onderwijs.