Thuis ligt er nog altijd vinyl op de draaitafel. Een verslaving die begon toen ik veertien was, met Stevie Wonder’s Songs in the Key of Life. Inmiddels koop ik platen die ik grijs draai, laatst nog die van Lola Young. Kost wel wat: 25 euro bij Concerto. Omgerekend net iets meer dan een hele maand Spotify. Doe ik iets verkeerd?

Volgens Liz Pelly in Mood Machine: The Rise of Spotify and the Costs of the Perfect Playlist niet. Het is juist Spotify dat het verkeerd doet. Het platform begon ooit als redder van de muziekindustrie, als alternatief voor piraterij. Maar al snel bleek Spotify vooral een machine die muziek reduceert tot achtergrondgeluid. “Muziek voor elk moment” werd het mantra, maar de echte drijfveer was aandeelhouderswaarde.

De grote labels – Universal, Sony en Warner – kregen meer macht dan ooit, met 70% van de markt stevig in handen. Onafhankelijke artiesten? Die kregen nauwelijks plek in de schijnwerpers en nog minder centen. Voor wie wél zichtbaar wilde zijn, was er een payola-achtig systeem: inleveren op royalty’s in ruil voor plekje in een playlist.

Alsof dat nog niet cynisch genoeg is, zette Spotify ook in op “ghost artists”: anonieme muziek of AI-composities die goedkoop de playlists vullen. Handig voor de marges, minder fijn voor de muziekliefhebber. Uiteindelijk, zei een oud-medewerker, is Spotify’s enige echte concurrent stilte.

Ondertussen ontwikkelt Spotify zich als dataplatform. Het verzamelt alles wat we luisteren, test met Emotion AI en deelt data met andere bedrijven. Muziek is geen doel, maar middel om gedrag te sturen. De creatieve arbeid van muzikanten wordt zo gereduceerd tot brandstof voor de datamachine.

Spotify had kunnen kiezen voor een eerlijker model, met echte steun voor onafhankelijke artiesten. Maar bij de beursgang ging de knop om: de winst vloeit naar aandeelhouders, artiesten houden $0,0035 per stream over. Andere platforms doen vrolijk mee, van Amazon, YouTube Music tot Apple Music.

Pelly’s conclusie is pijnlijk helder: het probleem is niet de technologie, maar de machtsverhoudingen. Streaming vervangt piraterij door een nog harder kapitalistisch systeem. Werkelijke alternatieven zijn er gelukkig ook: collectieve platforms, coöperatieve eigendomsvormen, en directe steun via bijvoorbeeld Bandcamp. De echte vraag blijft: wat is muziek ons eigenlijk waard? Of is het behang?

En ja, misschien is die 25 euro bij Concerto voor Lola Young toch geen vergissing, maar gewoon een kleine daad van verzet.

Walther Ploos van Amstel.