Moeten onderwijsgevenden ook professionals zijn?

"Van professionals voor professionals", dat is het motto van dit digitale managementmagazine. We denken daarbij allemaal wel te weten wat professionals zijn: gedreven in hun vak, een vak waarin het gaat om conceptueel en reflectief denken (dus niet een vak als fietsenmaker of slager, hoe nuttig en bewonderenswaardig zo'n vak en zijn beoefenaren ook zijn), relatief ongebonden aan een organisatorische context, geïdentificeerd met vakgenoten waar ook ter wereld. Ook bedenkelijker trekjes zijn van professionals bekend: wel eens wat slordig, communicatief niet zo sterk en niet altijd even efficiënt, soms wat eenzelvig. Maar goed, de positieve waarden van professionaliteit bepalen het beeld, en zonder die waarden kunnen we ons de advocatuur, de financiële wereld, de consultancy, de medische zorg überhaupt niet meer voorstellen.

Zijn docenten professionals?

Geldt dat ook voor onderwijs ? Werken daar ook professionals ? Kunnen docenten in basisonderwijs, voorgezet onderwijs, middelbaar en hoger beroepsonderwijs professionals zijn ? Gedragen ze zich dan ook als professionals ? Kan hun professionaliteit sterker ? Hoe gaat dat in zijn werk, tot wat voor verbeteringen leidt dat?

Ik ben sinds vijf jaar bezig met onderzoek naar dit soort vragen, met focus op hbo-docenten maar niet met uitsluiting van andere sectoren. Vorig jaar stelde ik mijn eerste bevindingen te boek in een uitgave van HAN University Press (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen), PROVO: PRofessionele Ontwikkeling Van Onderwijsgevenden (Arnhem 2006). Een uitgebreide versie met recenter onderzoek is gepland voor 2008, als commerciële uitgave. Stuur mij een mailtje als u geïnteresseerd bent, dan stuur ik u PROVO in pdf toe.

Professionalisering HBO-docenten

Wat blijkt ? Een groot deel van de (hbo-)docenten ziet zich niet als professional; vertoont ook niet het gedrag. Ze opereren in dynamosche kennisgebieden; maar netwerkcontacten met wetenschappers en praktijkmensen komen nauwelijks tot stand. Import van nieuw inzicht naar de binnenruimten van de hogeschool gebeurt soms, maar dan bij toeval en fragmentarisch. Wie contacten heeft en daaruit put, houdt dat vaak voor zichzelf. We zien wel hbo-opleidingen waar het onderwijs teamgewijs wordt georganiseerd, maar de teams komen moeizaam van de grond.

Omdat ik sinds 35 jaar zowel organisatieadviseur als hbo-docent ben, zie ik het geworstel met de cultuuromslag "meer professionaliteit door teamgewijze samenwerking van hbo-docenten" op de werkvloer. Management is soms visierijk en begrijpt dan dat dit veranderingsproces verbonden is met kwaliteitsverbetering, maar mist instrumenten.

Samenwerken in teams voor beter resultaat

Ik hoop daar wat aan te kunnen doen. Ik heb net in een faculteit waar ik niet zelf werk een nulmeting uitgevoerd om teamprocessen door te lichten. Een paar jaar geleden had het management iedereen in een team geplaatst, en van dan af gold een PDCA-cyclus met PI's en contractmanagement. Nu blijkt dat de teams nog dicht bij de bewustzijnshorizon van de docenten liggen, of zelfs daarachter. Wat vanaf moment x moest lopen, loopt matig. Nu we dit hebben vastgesteld en er op de hei met zijn allen over hebben gereflecteerd, gaan we een traject in waarin de directie met ieder team om tafel gaat om kennelijke obstakels te bespreken. Daar moeten we uit kunnen komen. Natuurlijk spreken management en teams elkaar op een later moment weer, om te zien wat er is verbeterd. De afspraken gaan over optimalisering van onderwijsmateriaal, onderwijsevaluatie en het trekken van consequenties daaruit, bepaling van behoeften van teams aan budget, onderwijsontwikkeling met inbreng van externen, begeleiding van nieuwe collega's, didactische werkvormen, etc. etc.. Een jaar later gaan de ambities omhoog, en worden de teams actiever in hun kennisgebied: onderzoek, evenementen, presentaties, publicaties. Uiteraard geldt daarbij de plicht om terug te ploegen naar het onderwijs. De beste docenten zijn immers volgens hun studenten degenen die zelf middenin hun vak staan, als actieve beoefenaren. De uitstraling van een docent wordt door zijn persoon bepaald, en een bevlogen persoon straalt beter dan een passieve naprater van kennis van anderen.

Project Professionalisering

Het hele projectplan Professionalisering beloopt aan deze faculteit vier jaar. Maar ook tussentijds verwachten we resultaat. We beleven in dit land een kritische discussie over onderwijskwaliteit. Rinnooy Kan c.s. adviseren hogere beloningen gekoppeld aan diploma's. Prachtig verhaal. Maar ook hooggeschoolde en -beloonde docenten kunnen nerds zijn, eenzelvige solisten die noch qua kennisbagage, noch qua onderwijsmiddelen (cases bijv., instrumenten), noch qua didactiek bij zich in de keuken laten kijken. Deze goede plannen gaan alleen goed werken in combinatie met een andere organisatievorm en een andere organisatiecultuur in het onderwijs: effectief werkende teams van professionele docenten. Ik hoop nog mee te maken dat dat de crux wordt van het Nationaal Reddingsplan Onderwijs, waar ons land zo'n behoefte aan heeft.