Maatschappelijke baten: een doos van Pandora

Columns

De laatste jaren wordt het weer helemaal hip om bij investeringsvoorstellen van de overheid ook de maatschappelijke baten mee te nemen. MKBA, oftewel maatschappelijke kosten en baten analyse, is weer terug van weggeweest.

Ik krijg regelmatig de vraag of maatschappelijke baten óók meewegen bij de keuze om een bepaald project wel dan niet te starten. Het is immers zo dat een investering die voor de organisatie te weinig oplevert, in principe niet door mag gaan. Als er nu aangetoond kan worden dat de investering voor de doelgroep/burgers wel veel oplevert, dan kan die investering opeens wel doorgaan.

Zo heb ik een investeringsvoorstel moeten beoordelen waarbij een grote gemeente een digitaal loket voor haar burgers wilde introduceren en waarbij een groot deel van de gegevens vooraf zouden zijn ingevuld. Gebruik van dit digitale loket zou, zo bleek uit ervaringen bij een aantal Zweedse gemeenten, de burger al gauw een half uur ‘administratie’ per jaar schelen; ook zou het gebruiksgemak enorm toenemen (er zou ook een app worden ontwikkeld). In deze gemeente wonen 100.000 burgers x 0,5 uur is 50.000 uur besparing per jaar.

Valkuilen

Deze redenering heeft wat mij betreft een paar grote valkuilen:

  • Maatschappelijke baten, zijn nog meer dan ‘gewone’ baten, zeer lastig te bepalen en nog lastiger te kwantificeren.
  • Belangrijker is het uitgangspunt dat je alleen baten mag meenemen in je beoordeling, waar je ook zélf de verantwoordelijkheid hebt om deze baten binnen te halen (batenmanagement). Met andere woorden, het is heel makkelijk om vrijblijvend allerlei baten te benoemen zonder daaraan de verantwoordelijkheid te koppelen om deze baten ook daadwerkelijk te realiseren.
  • Bepalen wíe binnen organisaties verantwoordelijk is voor het realiseren van de baten is überhaupt een probleem: de betreffende manager heeft hierover niets in zijn contract vastgelegd en is allang weer met nieuwe projecten bezig. Maar dit geldt des te meer voor projecten die een ‘maatschappelijke baat’ moeten opleveren.
  • Bij het benoemen van maatschappelijke baten wordt vaak alleen gekeken naar de ‘eindsituatie’ en wordt nagelaten om de maatschappelijke (transitie)kosten mee te wegen. Zo is bij het voorbeeld hierboven niet meegenomen dat het de betreffende burger zo een uur tijd kost om aan de nieuwe manier van werken te wennen en zijn eigen administratie hierop aan te passen.

Van maatschappelijke baten naar maatschappelijke doelstellingen

Door het klakkeloos opnemen van maatschappelijke baten in de businesscase is iedere investering te rechtvaardigen.

De verantwoordelijkheid om maatschappelijk relevant bezig te zijn, wordt zo wel heel makkelijk bij een project neergelegd. Naar mijn overtuiging is de enige juiste weg om bij maatschappelijke baten in een businesscase aan te sluiten bij de doelstellingen van de (overheids)organisatie. De verantwoordelijkheid voor de maatschappelijke baten ligt wat mij betreft op het niveau van het beleid van dit (overheids)onderdeel. Bijvoorbeeld bij de Belastingdienst is de slogan ‘beter kunnen we het niet maken, wel makkelijker’, niet alleen een makkelijke commerciële uiting, maar een uiting van een echte maatschappelijke doelstelling. Als deze doelstelling intern verder wordt doorvertaald naar concrete meetbare ‘indicatoren’ dan kunnen er projectvoorstellen en businesscases worden geschreven die aangeven hoe het betreffende project ‘helpt’ om dit doel te bereiken en kan ook eigenaarschap voor de baten in de organisatie worden belegd. Investeringsvoorstellen kunnen met elkaar concurreren om deze doelstelling te bereiken.

Advies

Stop met het opnemen van maatschappelijke baten in de businesscase van een project, maar leg in het beleid van je organisatie duidelijk uit wat je maatschappelijk wilt bereiken en maak dit intern concreet, meetbaar en wijs hiervoor verantwoordelijke managers aan.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over Business case