Leiderschap en Coaching met besef van het Pygmalion-effect

Wees nou eerlijk. Je hebt hem vast wel gezien, die zwijmelfilm: Pretty Woman uit 1990. Over hoe een lelijk eendje een prachtige zwaan werd. Wist je ook dat deze klassieker geïnspireerd is op het boek ‘Pygmalion’ (1913) van - Nobelprijswinnaar voor de Literatuur - George Bernard Shaw?

Tijd voor het Pygmalion-effect, met 3 takeaways. Voer voor psychologen en wetenschappers, maar wellicht onderbelicht door leidinggevenden en coaches. Als manager, trainer, coach ben ik een vurig aanhanger. Ga eens lekker zitten voor deze ‘neo-Pygmalion-film’.

Definitie
Het Pygmalion-effect (Rosenthal, 1968) komt op het volgende neer: hoe positiever de verwachting of grondhouding van een groep of leider tegenover mensen, des te beter zij presteren. Het omgekeerde fenomeen is ook waar: hoe minder iemand of een team in jou gelooft, des te belabberder het gedrag en het resultaat dat je laat zien. Het Pygmalion-effect leidt tot een onvervalste ‘selffulfilling prophecy’: een voorspelling of veronderstelling die zichzelf onherroepelijk waarmaakt.

“It’s not what you look at that matters, it’s what you see” –  Henry David Thoreau (Amerikaans filosoof, 1817 – 1862)

Pygmalion-effect uitgelegd

Tijdens Rosenthal’s onderzoek werd een nietsvermoedende leerkracht geïnformeerd dat 5 scholieren ‘high potentials’ zouden zijn; gebaseerd op een intelligentietest, terwijl deze in werkelijkheid willekeurig gekozen waren. Aan het einde van het schooljaar werd een intelligentietest afgenomen onder alle leerlingen en bleken juist deze 5 scholieren de meeste progressie geboekt te hebben, doordat de verwachtingen en het gedrag van de leerkracht ten aanzien van deze 5 leerlingen het gedrag en prestaties van die leerlingen positief beïnvloedden.
_{Het Pygmalion-effect (uit: “Top 10 voor topteams”, Steijger E., Steijger S., Steijger V. & De Jongh C., 2015)}

1. Wat we geloven. In Rosenthal’s onderzoek wordt de overtuiging gevormd door informatie over de 5 ‘high potentials’.
2. Onze acties. De leerkracht gaat deze 5 ‘high potentials’ anders behandelen (meer aandacht en aanmoediging), omdat hij gelooft dat zij potentie hebben. Ze krijgen vaker de beurt of moeilijker lesmateriaal voorgeschoteld.
3. Wat anderen geloven. De leerkracht ziet vooral positieve punten van de 5 ‘high potentials’. Waarnemingen die zijn denkbeeld niet bevestigen worden afgedaan als uitzonderingen. De ‘high potentials’ vormen inmiddels dezelfde overtuiging.
4. Acties van anderen. Door de extra aandacht en andere behandeling gaan de 5 ‘high potentials’ daadwerkelijk beter presteren. Zo wordt het Pygmalion-effect bevestigd.

Afsluitend, 3 takeaways voor leidinggevenden en coaches.

Takeaway 1 - Iemands verwachtingen van andermans prestaties zijn ook van invloed op hoe hij/zij zelf handelt

Als een manager gelooft dat een van zijn teamleden een ‘high performer’ is, zal hij/zij deze meer aandacht geven, meer gedetailleerde feedback geven en blijven uitdagen. Hij behandelt andere teamleden misschien niet op dezelfde manier, en de ongelijke behandeling zorgt ervoor dat sommige teamleden achterop raken terwijl anderen tot bloei komen.

Takeaway 2 - Het Pygmalion-effect manifesteert zich ook bij groepen

Dit fenomeen openbaart zich ook als een leider gelooft dat een groep een bovengemiddeld potentieel voor succes heeft, waardoor de invloed van individuele verschillen afneemt. Wellicht een handig inzicht in de toekomst voor mij als trainer/coach van Heerjansdam JO17-1 (jongens onder 17) bij een denkbeeldige 2-0 achterstand met de rust; om de voetbalwedstrijd in de tweede helft in ons voordeel proberen te kantelen. Van ‘pretty woman’ naar ‘pretty victory’?

“Geef mensen niet te veel taken, maar vooral veel vertrouwen”

Takeaway 3 - Pas op voor het ’omgekeerde’ Pygmalion-effect

Indien onzorgvuldig, dan kan het ‘omgekeerde’ Pygmalion-effect optreden. In Jip-en-Janneketaal: sommigen kunnen ongemotiveerd of ontmoedigd raken en geloof in eigen kunnen verliezen. Neem Oranjecoach Louis van Gaal. Tijdens het WK 2014 in Brazilië werd hij bewierookt na de fameuze keeperswissel vlak voor de penaltyserie in de kwartfinale tegen Chili. ‘The rest is history’: Tim Krul vereeuwigd als iconische penaltykiller en antiheld Jasper Cillessen als de publieke penalty-schlemiel. Het ‘magnum opus’ van Van Gaal, toch? Echter pleegde Van Gaal hiermee onbedoeld ‘harakiri’ -zelfmoord- op datzelfde Oranje bij de latere strafschoppenserie in de halve finale tegen Argentinië. Daar stond uiteindelijk tegen wil en dank - door opgesoupeerde wisselbeurten -  Jasper Cillessen; een mentaal-beschadigde keeper die niet het penaltyvertrouwen had van de coach en inmiddels de gehele voetbalnatie. Waar deze flagrante, onconventionele interventie tegen Chili meesterlijk uitpakte, was Cillessen nu kansloos slachtoffer van het ‘omgekeerde’ Pygmalion-effect. Door vertrouwensgebrek stond daar een ‘lelijk eendje’ in de goal en incasseerde Van Gaal hier genadeloos de Pygmalionboemerang.
Ook nu - in de aanloop naar het WK 2022 in Qatar – vergaloppeert Van Gaal zich weer aan het ‘omgekeerde’ Pygmalion-effect door 5 potentiële Oranje-keepers in onzekerheid te laten over zijn definitieve keeperskeuze, wat resulteert in hun huidige veldprestaties. ‘L'histoire se répète’.

Kortom, coaches en leidinggevenden doen er goed aan om het Pygmalion-effect integer en zorgvuldig in te zetten om het beste uit hun mensen, teams en organisaties te halen.

En zet nou maar gauw – en zonder gêne - die heerlijke zwijmelfilm op vanavond.

#tothenextlevel, Erik Steijger, Optimaal Talent.