Karper, Haai of Dolfijn

Columns

Verandering is niet leuk! Als sociale dieren zijn we vooral gericht op het handhaven van de status quo in onze relaties en in wat we doen. Het biedt veiligheid, zekerheid en duidelijkheid.

Zelfs zelfgekozen veranderingen - vakantie, verhuizing, huwelijk, andere baan - gaan gepaard met veel stress. Vraag het de directeur op de camping in zijn zwembroek aan de rand van het zwembad, die niet weet wat er “thuis” gebeurt, wat hij moet doen en nu antwoordt op de vraag: “wie ben je?”

Laat staan de veranderingen die van buiten komen en je worden opgelegd. Waar je geen invloed op hebt, niet voor kiest en dus hebt te ondergaan. Bijvoorbeeld het beleid van de nieuwe manager die over je heen wordt uitgestort, keuze van je man/vrouw voor een buitenlandse carrière of beëindiging van de relatie.

Hoe omgaan met verandering
Meer dan de aard van de verandering bepaalt je eigen basis instelling, in termen van drijfveren, denk- en doe-stijlen, hoe je omgaat met verandering en alledaagse situaties. Herken je in jezelf meer de karper, haai of dolfijn?

De Karper
De karper voelt zich prettig onder water, dicht bij bodem en het liefst tussen het riet. Voorzichtig en behoedzaam te midden van andere karpers. Is het water warm en behaaglijk, dan komt de karper bovendrijven en laat zich voorzichtig zien. Komt er iets nieuws of onverwachts in de buurt, dan duikt de karper zo snel mogelijk het zand of het riet in. De karper vlucht voor of vermijdt de verandering.

De Haai
De haai beweegt zich, indruk- en ontzagwekkend, onder water en aan het oppervlak. Heeft een territorium instelling, leeft overwegend alleen, heeft een duidelijke focus en een beperkt gezichtsveld. Komt er iets nieuws in zijn territorium, dan vliegt de haai erop, rijt het aan stukken en vraagt zich daarna eventueel pas af wat het precies was. De haai vecht vooral tegen verandering.

De Dolfijn
De dolfijn vindt het dol fijn onder water, aan het oppervlak en door het oppervlak. Is autonoom, zelfstandig, nieuwsgierig, leergierig en speels. Is een sociaal groepsdier (bijv. samen jagen). Komt er iets nieuws op zijn pad, dan pakt de dolfijn het op, speelt ermee en ontdekt wat ermee te doen. Meenemen als het de moeite waard is. Anders achterlaten. De dolfijn vormt (mede) de verandering.

Heb je al gekozen? Intuïtief, misschien instinctief, kiezen de meeste mensen voor de dolfijn! Doorvragen levert echter op dat het vooral “wishful thinking” is. We willen graag als dolfijn met verandering omgaan. Sterker nog: dol fijn door het leven gaan.

De mens denkt zich veelal als dolfijn te gedragen, maar in de praktijk is primair vooral karper- en/of haaigedrag te zien. Afzonderlijk, maar vaak in combinatie. Bijvoorbeeld, de persoon die als karper lang stil is, rustig blijft, vermijdt en “absorbeert” totdat de maat vol is, en die dan onherkenbaar als haai om zich heen slaat. Gedrag in zowel werk- als in privésituaties, die in de interactie met anderen vaak wederzijds versterkt wordt.

Effectiviteit van gedrag
Karper- en/of haaigedrag leidt tot lagere effectiviteit van je zelf, je team en je organisatie. Zowel op de korte als lange termijn, ondanks het feit dat bijvoorbeeld karpergedrag op korte termijn effectief lijkt om “de goede vrede” te bewaren. Dit gedrag van het individu of team als geheel leidt vaak tot “bezigheidstherapie”, waarbij de energie intern gericht is.

Dolfijngedrag is constructief, doel – en mensgericht. Het bevordert het versterken van samenwerking en het nemen van je eigen verantwoordelijkheid, omdat je invloed hebt op wat er gebeurt (binnen kaders). Als persoon ben je effectief en als team slagvaardig omdat de energie naar buiten is gericht i.p.v. intern in het team.

Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Ben je nu tevreden met het effect van je gedrag, houdt het zo! Wil je wat anders bereiken, dan zal je toch wat anders moeten doen. Overweeg dan om na je primaire reactie op een situatie, het toch anders toe doen en als dolfijn andere effecten te bereiken.

Effectief met dolfijngedrag
De keuze voor dolfijn is ook intuïtief en instinctief, omdat je dat in essentie ook bent. Als kind was je dolfijn: onbevangen, onbevooroordeeld en vrij, in een wereld als speeltuin, vol mogelijkheden. Daarna hebben we ons, vanuit een behoefte aan veiligheid en zekerheid, aangeleerd om haai en/of karper te zijn. En voelt het veilig en vertrouwd om dat haai- of karperpakje aan te houden. Terwijl er toch een verlangen is om (weer) dolfijn te zijn …

Het vergt moed om over je primaire reactie heen te stappen en dolfijngedrag te vertonen. Maar de beloning is groot, voor jezelf en anderen. Het bied je een doorbraak, waardevol voor de rest van je leven: meer betekenisvol, succesrijk, effectief en plezierig (bezig) zijn.

Wil je weten hoe je onbewust met verandering omgaat, wat je primaire drijfveren, denk- en doe-stijlen zijn, wat je effectiviteit is en hoe je effectiever wordt met dolfijngedrag? Durf je het aan?

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Perry Snoek
Het boek heet "Strategy of the Dolphin". Het is uitgekomen in 1988 en geschreven door Dudley Linch and Paul L.Kordis. Deze column is daar "op gebaseerd" d.i.de essentie is er uit overgenomen. Het had Chandansingh gesierd de bron bij de column te vermelden. Nu is het goede sier maken met andermans gedachtengoed.
Reynold Chandansingh
Auteur
Beste Perry, dank voor je reactie en de boek-aanbeveling "Strategy of the Dolphin". Zelf heb ik het niet gelezen. Ik denk dat je dus een overhaaste conclusie trekt.
De column is gebaseerd op mijn werk in organisaties m.b.t. leiderschap, team en organisatie-ontwikkeling. Hierbij maak ik gebruik van tools van Human Synergistics om (onbewuste) denk- en doe-stijlen zichtbaar te maken. Tijdens een intervisie met collegae ontstonden de metaforen karper, haai en dolfijn voor resp. de passief/defensieve, aggressief/defensieve en constructieve stijlgroepen.
Het is mooi te horen dat het geschetst beeld van de dolfijn zo herkenbaar is. Ben ook benieuwd of er voor de karper en de haai ook dergelijke boeken bestaan.
Perry Snoek
Beste Reynold,
Niet alleen het geschetste beeld van de Dolfijn is herkenbaar. Het boek behandelt namelijk drie metaforen: de dolfijn, de karper en de haai. Deze metaforen zijn inhoudelijk gelijk aan de uitwerkingen in jouw column van deze metaforen ! De schrijvers kiezen voor de Dolfijn in de titel omdat de dolfijn in hun ogen een strategie hanteert die het beste aansluit op het omgaan met veranderingen.Althans volgens de auteurs. Het blijft in mijn ogen dan ook verbazingwekkend dat een aantal mensen -tig (?) jaren later kennelijk hetzelfde gedacht heeft als de auteurs van het boek in 1988 en dezelfde metaforen daar voor heeft gebruikt. Linch en Kordis beargumenteerden hun keuze voor de drie stijlen op de manier waarop het brein omgaat met het begrip tijd. Echter, op basis van hun redenatie is de keuze voor slechts drie stijlen helemaal niet zo logisch. Zij constateren dat er twee stijlen waarneembaar/herkenbaar/ ingevoerd waren - carp en shark - en stellen dat er een derde stijl is nml. dolfijnengedrag die aan de uitdaging "tijd" het hoofd biedt. De keuze voor slechts deze drie wordt niet verder onderbouwd en is helemaal niet zo logisch op basis van hun redenering. Als je namelijk verleden- heden (=tijd) koppelt aan bijv. defensief- aggressief (zoals in jullie model agressief/passief aan defensief/offensief ?) of ratio - emotie (mijn voorkeur gebaseerd op brainwerking) kom je sowieso op vier stijlen. Ik heb die ooit genoemd: Aap(ratio/verleden), Krokodil (emotie/verleden), Olifant (emotie/toekomst) en Haai (ratio/toekomst).Ik heb ze zo genoemd omdat deze beesten ook gedrag vertonen wat overeenkomt met de combinatie van gekozen variabelen. Leg je deze stijlen voor aan of pas je ze toe op mensen/managers/politici dan blijken die wonderwel goed herkenbaar.. Bijvoorbeeld politici: Pechthold is dan een Haai, Cohen een Aap, Halsema een Olifant en Wilders een Krokodi. En Balkenende was vlees noch vis. Mijn ideale stijl wordt dan de (overstijgende) Dolfijnenstijl.De Dolfijn combineert namelijk "vis en vlees"eigenschappen tot unieke Dolfijn eigenschappen. Deze stijl is uiteindelijk de basis voor "persoonlijk meesterschap" - "to shape and survive the changes the future will bring". Kies je om welke reden dan ook voor andere variabelen dan horen daar naar mijn mening andere metaforen bij. En daar is ook niets mis mee.Het gaat er uiteindelijk om wat je ermee wil zeggen of mee wil bereiken. (note: misschien streefde Balkenende ook wel naar een dolfijnenstatus maar implodeerde hij op enig moment tot vlees noch vis)
Reynold Chandansingh
Auteur
Beste Perry,
Linch & Kordis komen tot de 3-deling op basis van de manier waarop het brein omgaat met het begrip tijd. Jij komt tot een 4-deling op basis van verleden-toekomst en ratio-emotie. Hoewel ik heden als tijdsaspect mis, een model om te kijken naar bijvoorbeeld politici. Ik vind de voorbeelden van de aap, krokodil, olifant, krokodil en overstijgende dolfijn (een 5-deling dus) grappig en herkenbaar.
Elk model heeft bepaalde uitgangspunten en daardoor dus een ook bepaald domein. En heeft tot doel iets inzichtelijk te maken.
Ik krijg sterk de indruk dat weliswaar vergelijkbare metaforen worden gebruikt, maar vanuit een totaal ander model. Anders dan het genoemd boek, staan in mijn model (onbewuste) denk- en doe-stijlen centraal.
Verwarring kan daardoor ontstaan, vergelijkbaar met de modellen die kleuren gebruiken. Hierbij is het van belang is te weten welk model gehanteerd wordt als men bijvoorbeeld zegt "je bent groen". Heb je dan over Graves, de Bono, de Caluwé, etc. En wie heeft dan recht op welke metafoor?
Ik vind het niet verwonderlijk dat de Dolfijn als metafoor vaak wordt gebruikt (ondanks je 4-deling, ook bij jou), omdat die vaak intuïtief tot onze verbeelding spreekt. Wie wil nou niet graag dol fijn zijn :-)

Meer over Weerstand tegen verandering