Op een congres hoorde ik een consultant zeggen dat de wereld steeds complexer wordt. Om zijn punt te maken gebruikte hij veel ingewikkelde termen: blockchain, artificial intelligence en augmented reality. Hij keek er heel moeilijk bij.
Hoe leuk het ook mag klinken en hoeveel mensen het ook roepen: voor de stelling dat de wereld steeds complexer wordt, is geen verifieerbaar bewijs te vinden. Waar we prima de werkloosheidscijfers in Ter Apel kunnen vergelijken tussen 1981 en 2019 of de streams van het liedje ‘toeter op je waterscooter’ in historisch perspectief kunnen plaatsen, is het onmogelijk hard bewijs te leveren dat de wereld steeds complexer wordt. Ik ken niemand die verder komt dan wat makkelijk te weerleggen anekdotes.
Denken dat de wereld steeds complexer wordt, is een typisch voorbeeld van chronocentrisme. Dat is de denkfout dat onze tijd ‘bijzonderder’ is dan het verleden. Dat we zo denken, is logisch: wat achter ons ligt, ligt vast. Wat voor ons ligt, niet. Daardoor lijkt alles wat achter ons ligt, logisch en overzichtelijk. Maar dat was het natuurlijk niet.
Zo stierven er in 1849 in Nederland ruim 20.000 mensen aan cholera. Denkt u dat zorgverleners toen het gevoel hadden dat de wereld lekker eenvoudig was?
Wie gelooft dat de wereld nu complexer is dan vroeger, is in de valkuil van valse nostalgie gestapt.
Hoezo zouden bijvoorbeeld cliënten in de zorg vroeger minder complex zijn dan tegenwoordig? Omdat we ze toen krank- of zwakzinnig noemden en opsloten in een gesticht ver buiten de stad? Zou het in 1910 echt een kwestie zijn geweest van een pilletje hier, een therapietje daar en de patiënt ging weer verder als eerzame burger met een volwaardige baan?
Of denk eens aan Ciske de Rat. Waren zijn problemen minder complex en ernstig dan de problemen die moderne scholen met sommige leerlingen ervaren? Was het echt allemaal zo eenvoudig en simpel in de tijd dat er nog touwtjes uit brievenbussen kwamen? Zaten gezinnen vroeger zonder complexe zorgen over armoede, ziekte en oorlog rond het kerkorgel terwijl moeder ‘Mijn Jezus ik houd van U’ speelde?
Stellen dat de wereld steeds complexer wordt, is niet alleen een onhoudbare stelling, maar ook een gevaarlijke bliksemafleider.
Zo zouden we bijvoorbeeld zwerfafval kunnen verminderen door meer statiegeld te heffen. Drie keer raden welk argument Coca-Cola in een persbericht gebruikt om dat tegen te houden: ‘Het debat over statiegeld is complex en geen ja/nee vraag’. De luchtvaartlobby doet hetzelfde bij voorstellen om BTW te heffen op kerosine en ook Jan Hein Sträter, voorzitter van de tabakslobbyclub Vereniging Nederlandse Sigaretten en Kerftabak, noemt een voorstel om roken te ontmoedigen ‘complex’.
Roepen dat iets heel complex ligt, is een prachtige manier om lekker om de hete brij heen te draaien.
Als iets complex ligt, hoef je er immers niet direct wat aan te doen. Kunnen we er nog eens een stuurgroep naar laten kijken. Een rapportje opstellen. Weer een consultant dikke nota’s laten schrijven over de toenemende zorgvraag en de complexiteit van de organisatie. Stippen aan horizonnen zetten.
Een complexe samenleving met complexe problemen wekt de indruk dat de oplossing nooit zo simpel kan zijn als een eenvoudige BTW heffing, de leeftijd waarop je mag roken ieder jaar verhogen of gelijke betaling van meesters en juffen in het primair en voortgezet onderwijs. Laat staan statiegeld invoeren op flesjes Coca-Cola.
Gerelateerde artikelen
Simpeler organiseren! Zonder keuzes geen versimpeling.
Maaikel Klein Klouwenberg
Het is zo complex... Ammehoela
Willem Mastenbroek
Simpel is heel moeilijk, en moeilijk is heel simpel!
Richard Engelfriet
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
Op welke wijze kunnen we asocialen bewust van hun gedrag maken? Hoe kunnen we de positieve energie van mensen met een hart voor een schone omgeving verder benutten?
Er is niet een totale oplossing die ervoor zorgt dat zwerfafval niet meer bestaat. Wel kunnen we steeds stapjes maken. Sleutels hierbij zijn creativiteit en dialoog. Breng mensen met verschillende achtergronden en expertise samen en creëer oplossingen waar je met elkaar in gelooft. Het zou mooi zijn als organisaties zoals Mc Donalds en frisdrank fabrikanten hier hun steentje in bij zouden willen dragen. (hebben op papier enorme duurzaamheid ambities)
In het voorbeeld: men stoort zich blijkbaar aan weggegooide (Cola) flesjes en denkt dat het invoeren van statiegeld de oplossing is. Dat kan je willen, maar deze analyse overleeft geen enkele goede kritiek. Hoe dan met andere verpakkingen? Wie gaat de logistiek regelen/betalen?
Het is de moeite waard meer aandacht te besteden aan wat het probleem en de verklaring daarbij zijn. Zo kom je tot betere problemen en oplossingen met een bredere impact. (Maar ook in dat geval: iedere oplossing brengt weer nieuwe problemen met zich mee)
Het andere voorbeeld was Cholera. In plaats van alleen een betere behandeling voor alleen Cholera te bedenken, gaan we het probleem breder bekijken en wat blijkt? Veel ziekten uit het begin van de vorige eeuw zijn opgelost door: betere hygiëne, riolering en schoon drinkwater. Dat bedenken kost veel tijd, aandacht en energie.
Het lijkt er dus op dat het woord complexiteit wordt gebruikt als excuus, als men geen zin heeft de benodigde energie en aandacht te investeren aan het probleem, de verklaringen daarvan en betere oplossingen.
Wikipedia heeft een mooi stuk over 'complex system' zie: https://en.wikipedia.org/wiki/Complex_system
Het aantal elementen in een systeem en met hoeveel andere elementen elk element is verbonden en hoe intensief, vormen een maat voor de complexiteit.
We zien in de samenleving meer mensen (=elementen) en technische systemen dan ooit tevoren, die via internet meer dan ooit verbonden (kunnen) zijn (IoT en www/social media/email). En ook door een wereldwijde werkverdeling (China als fabriek van de wereld) zijn we afhankelijker van elkaar dan ooit tevoren. (zie The Human web, McNeill & McNeill).
Op deze manier bekeken is de samenleving wel degelijk complexer, afhankelijker dan ooit.
En dat betekent dat simpele oplossingen op een complex systeem losgelaten, onvoorspelbare, negatieve gevolgen kunnen hebben. (bijv. lekker simpel eerst de gevraagde kindertoeslag uitbetalen en later controleren ... en bij het minste foutje terugvorderen).