Het Havana-syndroom

Buitenaardse wezens? De Russische geheime dienst? Een nieuwe ziekte? Het passeerde allemaal de revue tijdens het onderzoek van de Amerikaanse geheime diensten naar de vele ziekteverschijnselen onder medewerkers van Amerikaanse ambassades.

Zes jaar geleden werd bekend dat er onder medewerkers van de Amerikaanse ambassade in Havana, Cuba diverse ziektes rondwaarden die tot misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid, geheugenverlies en slechter horen konden leiden. Het beperkte zich niet alleen tot de directe staf van de ambassade maar strekte zich ook uit tot naasten en familieleden. Al snel werd gesproken over het 'Havana syndroom'. Later werden vergelijkbare symptomen waargenomen bij medewerkers en hun aanhang van de ambassades in Wenen, Berlijn en Bogota.

Naar nu blijkt zijn er geen aanwijzingen gevonden voor buitenaardse of Russische inmenging. Hoewel de eerste vorm natuurlijk altijd lastig te bewijzen zal zijn, bleek de mogelijkheid dat de Russen met microgolven de ambassades bestookten in ieder geval te ver gegrepen.

Maar wat was het dan wél?

Uit onderzoek blijkt dat de geconstateerde ziekten behoorden tot fysieke klachten en problemen die de getroffen medewerkers normaliter ook hadden maar hier later of niet op reageerden. En die waarschijnlijk werden versterkt doordat men deze in de kleine gemeenschappen ervoer en besprak. Hierdoor ontstond een soort mini-hysterie: ‘Zij ook al hoofdpijn, ja ik voel ook al iets en ik ben ook nog eens misselijk’, ‘Hij óók al duizelig?’ Iedereen begon te dénken dat er iets speciaals aan de hand was, bijvoorbeeld omdat drie medewerkers van één afdeling tegelijkertijd met hoofdpijn kampten. Tja, dan móet er natuurlijk iets aan de hand zijn. Het groepsgevoel nam de overhand. Fantasie werd realiteit. Er is hier dus niet zozeer sprake van een syndroom, hiervoor moeten er namelijk aantoonbare fysieke en medische oorzaken zijn. Er is eerder sprake van een 'fenomeen'.

Iets vergelijkbaars kan gezegd worden over het zogenaamde Imposter syndroom, waarbij de getroffene, of liever gezegd betrokkene, zich niet goed genoeg voelt ergens bij te horen, bijvoorbeeld bij een top-managementteam, een groep succesvolle sprekers of een winnende sportclub: ‘Wanneer ontdekt iemand dat ik eigenlijk niets kan?’ Ook dat wordt inmiddels een syndroom genoemd, terwijl de bedenkers ervan eerder doelden op een fenomeen. Er is geen sprake van een moeilijk of niet geneesbare ziekte, maar van een gedrag dat eerder aangenomen dan aangestoken is. Een paar medewerkers met hoofdpijn betekent zodoende nog niet dat sprake is van een ‘sick building syndrome’ (waar is dat begrip gebleven?).

De les? Laten we oppassen met alles wat afwijkend (ziekte)-gedrag is direct een syndroom te noemen. Niet te snel conclusies trekken, niet te snel op alles reageren, besef dat niet altijd sprake is van een niet of moeilijk te genezen ziekte, eerder van een simpel ‘fenomeen’ of ‘effect’. Niet minder interessant om te bestuderen, maar wel van een totaal andere orde. Al voel ik, nu Venus en Jupiter vorige week op één lijn lagen, wel een vreemde kriebel in de keel. U nu ook?

Gyuri Vergouw is organisatieadviseur en auteur van o.m. Het dodo-effect en Het labyrint van de ziel.