Inclusie en grensoverschrijdend gedrag. Wat te doen?

Ik werd deze week door vier verschillende organisaties gebeld over een ernstig geval van grensoverschrijdend gedrag. Dat ging maar door. Alsof het normaal is.

Patroon van  overschrijdend gedrag

Docenten (meervoud ja) die drankfeestjes (ook meervoud) organiseerden met studenten, seks in een dienstauto, een arts die coke gebruikt met medewerkers, vechtpartijen in de kantine, portiers die elke dag vrouwelijke klanten ontvangen met seksuele opmerkingen, stagiaires die een ontgroening krijgen waar Vindicat niks bij is, de foto van je leidinggevende op Facebook zetten aan een galgje omdat die vindt dat je meer moet doen dan alleen opdagen. 

Ja, zonder uitzondering verschrikkelijk. Buiten alle proporties en stuitend. “Als het niet dieptriest was zou je er soms van in de lach schieten, zo bizar”, zei een manager. En: het leek in alle vier de gevallen van kwaad tot erger te worden. Trouwens helemaal bizar: ook die goeie, die leuke, redelijke en professionele mensen gingen ‘maf doen’. “Ik denk steeds: nou hebben we het wel gehad. Maar dan komt er een nieuw incident wat nog idioter is.”

Ik kende al 'op moorkoppen trakteren die zijn ingespoten met laxerend middel'. De werkschoenen van ‘de nieuwe’ elke dag met water vullen. Die ene mannelijke collega dwingen om de borsten van alle vrouwelijke collega’s te bevoelen en te scoren op nep op echt. En ik kende ook al ‘ah joh, grapje.’

Een patroon van grensoverschrijdend gedrag. Dat maar niet te stoppen is. En niet alleen binnen die vier organisaties, maar ook een patroon in de vraagstukken die ik krijg. Hoezo vier in één week…? Da’s ook een patroon hè.

Wat doen we eraan

Ik kan de verbijstering en ontzetting en ‘schande’ over deze voorbeelden bijna horen. ‘Heb je dat gehoord, daar in die organisatie, hoe is het mogelijk, schandalig toch, moet in de krant!’ Ja, de voorbeelden zijn dat zeker. Ondertussen zie ik in heel, heel veel organisaties een voedingsbodem voor dit soort grensoverschrijdend gedrag. Ook al sta je mogelijk met jouw organisaties nog ‘aan de goede kant van fatsoen’. Elke organisatie, elk team heeft de sleutel in handen om zo’n uit de hand gelopen patroon van grensoverschrijdend gedrag te voorkomen.

De knuppel in het hoenderhok?
Met onze gewoonte om altijd, overal, met iedereen gelijk, alles samen te doen, met onze nadruk op verbinding creëren ‘we’, volledig onbedoeld. de voedingsbodem voor allerlei vormen van grensoverschrijdend gedrag. 

Het zit zo. Elk collectief, dus elke organisatie en elk team zie ik als een levend systeem. Dat floreert met voldoende verbinding én voldoende onderscheid. Als alles en iedereen wordt ingesloten wat erbij hoort én alles en iedereen wordt uitgesloten wat er niet bijhoort. Veel organisaties zijn ongelofelijk goed in die ene kant van het verhaal: iedereen insluiten, alles mag gezegd, iedereen praat, denkt en doet mee, samen in dialoog over alles. 

We zijn ervan overtuigd dat dát leidt tot verbinding. Een misverstand!

Wat mij betreft een afschuwelijk misverstand. Paul Verhaeghe schreef al in zijn boek Identiteit (2012): ‘Een systeem dat al haar leden zoveel mogelijk gelijk wil maken, is evenzeer tot mislukken gedoemd als een systeem dat zoveel mogelijk verschil probeert te bevorderen. Elk systeem heeft een uitlaatklep nodig tegen agressie. Is die er niet, door te veel of door te weinig verbinding, dan zal élk systeem, zonder uitzondering, met regelmaat zelf zondebokken creëren.’ Of neem Eric de Blok, bioloog, zoöloog en psycholoog, die de link legt tussen de natuur en organisaties. Hij schreef ooit ‘Een gelijke behandeling van iedere deelnemer in de groep komt de cohesie binnen de gehele groep ten goede.'
'Als je echter dat wat niet gelijk is gelijk gaat behandelen, ontstaat er juist een goede voedingsbodem voor pesten en conflict.’

Als je er zo naar kijkt, is een patroon van uitsluiting niks anders dan het gevolg van veel te veel nadruk op alles, iedereen, samen, overal gelijk. En te weinig anders, te weinig apart, te weinig verschillend, te weinig niet. Wat natuurlijk helemaal verschrikkelijk is, is dat we met de beste intenties juist de nadruk leggen op zoveel mogelijk samen, iedereen hoort erbij, iedereen is gelijk. Terwijl we van zoveel ‘samen, allemaal, altijd, iedereen’ precies krijgen wat we niet willen: grensoverschrijdend gedrag en uitsluiting. 

Onderscheid maken is dus van levensbelang voor gezonde collectieven.

Ik weet het: geen makkie. En niet per se leuk. Maar voor collectieven is het wel heel goed als onderscheid normaal is.

De remedie

Het recept tegen een patroon van grensoverschrijding is daarmee eigenlijk ongelofelijk simpel: onderscheid maken. Er een gewoonte van maken om verschillen ‘gewoon’ te erkennen. Bijvoorbeeld:

• Wij horen bij de mannen, jullie bij de vrouwen
• Zij hebben een vast dienstverband, jullie niet
• Wij werken niet in uniform, jullie wel
• Wij zijn van de regio Den Haag, jullie van de regio Amsterdam.
• Wij verhuizen naar Zeeland, jullie blijven in Doorn.
• Dit agendapunt hoort op de agenda, dat andere niet. Dus daar gaan we niet over praten.
• Wij horen bij de managers, jullie zijn adviseurs; jullie horen dus niet bij de managers en niet bij de MT-vergadering.
• Wij zijn studenten en zij zijn docenten en horen dus niet bij de studenten.

Krijg je het al benauwd…? Veel organisaties houden hun adem in bij onderscheid en verschillen. Terwijl dát de beste remedie is tegen een patroon van grensoverschrijdend gedrag.

Ik stuur al jarenlang een filmpje naar opdrachtgevers die te maken hebben met grensoverschrijdend gedrag. Ik zag kortgeleden pas wat de titel van het filmpje is. Don’t put people in boxes. Terwijl dat exactly is wat er gebeurt in dat filmpje. Daar ga ik acuut van steigeren.

De uitkomst is verbinding, dat klopt. Wat mij betreft echter helemaal niet omdat people niet in boxes worden gezet maar juist OMDAT people in boxes worden gezet. Geen idee wie die titel heeft bedacht, maar het zou moeten zijn ‘definitely do put people in boxes’.

Dit veel geprezen en gedeelde filmpje is namelijk één grote exercitie in onderscheid maken. Leuke, pijnlijke, moeilijke, eenzame, hilarische verschillen. Alle voetbalfans bij elkaar. En alle verpleegsters in een vak. Alle mannen met pak en stropdas apart en alle nieuwe, non-native Denen bij elkaar. Alle mensen ‘we trust’ in een vak en iedereen ‘we try to avoid’ in een vak. De mensen van het platteland bij elkaar en de mensen bij elkaar die nog nooit een koe hebben gezien. Je ziet ze naar elkaar kijken: vreemden met wie je niks deelt.

En dan iedereen die ooit de clown in de klas was samen in een vak. Zonder de rest. Iedereen die ooit heeft gepest samen in een vak. En de rest erbuiten. Alle stiefouders bij elkaar en de rest niet. De biseksuelen in een vak. Wat er maar eentje is. En de rest erbuiten.

Een eindeloze reeks verschillende vakjes volgt. Elk hokje sluit in én sluit uit. Dat zorgt voor verbinding.

Dus eigenlijk: please, do put people in boxes. As many as possible. Zodat je weet hoe je bij elkaar hoort, op welke manieren. En hoe gewoon het is om er soms niet bij te horen. In je eentje te staan. Of misschien erger: iemand in zijn eentje in een vak te zien staan.

Elke organisatie is zo gebaat bij onderscheid maken. Gewoon. Zonder verontwaardigd ‘dat is discriminatie’, wat ik naar mijn hoofd kreeg toen ik laatst in een team een hokjesexercitie deed en vroeg of de mannen even bij elkaar wilden gaan staan en de vrouwen in de andere hoek. Zonder ‘ah dat is zielig…’ toen dat ene teamlid van rayon noord alleen stond tegenover 20 collega’s van de rayon oost. Zonder ‘oehh, niet zeggen’ toen ik een hokje maakte voor de boventalligen en een ander hokje voor de niet-boventalligen. Laat staan dat je het nog veel moeilijkere en veel gevoeligere 'anders en verschillend' in beeld brengt in organisaties.

We zijn een ster in wegpoetsen van verschillen. En daar betalen we met zijn allen een hele hoge prijs voor.

Niet alleen in organisaties. Je kunt dus ook thuis beginnen hoor. Met huis-tuin-en-keuken-verschillen. Krijg je meteen een idee hoe wijdverbreid die allergie is voor onderscheid en verschillen.

Dat is zielig?

Nog meer ‘doe maar niet’ en ‘dat is zielig’.

• Jij hoort bij de volleybalclub en jullie niet.
• Wij hebben dezelfde achternaam en jullie niet.
• Jullie hebben krullen en zij niet.
• Jij bent in Cambodja geboren en zij niet.
• Jij hebt een opa en een oma en jouw vriendje niet meer.
• Jij bent gezakt en zij zijn geslaagd.
• Wij zijn verhuisd dus horen niet meer bij die buurt.
• Zij zijn uitgenodigd voor dat feestje en wij niet.
• Ik ben je moeder niet, zij wel.
• Ik ben je vader, niet je vriend.

Nog meer 'adem in'? Nog meer ‘doe maar niet’ en ‘dat is zielig’? Precies. Geen wonder dat organisaties zo worstelen met onderscheid; het is ons met de paplepel ingegoten. Wie is er nou niet groot geworden met ‘iedereen mag meedoen in de zandbak’? Wiens kinderen mogen nog hun uitnodigingen voor hun partijtje uitdelen in de klas (zielig voor diegenen die niet worden uitgenodigd!)? In welke klas maken ze nog moederdagcadeautjes (zielig voor kinderen waarvan de moeder is overleden!)? Welke school overweegt er in hemelsnaam om in een ‘moeilijke’ klas geen kanjertraining te doen maar aan het begin van dit schooljaar een ‘gewone’ hokjesexercitie te doen? Zo eentje met de kinderen op volgorde van leeftijd en lengte, de sproeten bij elkaar en de brillendragers en de geadopteerden en de doven. De meisjes apart van de jongens. De zittenblijvers bij elkaar. De kinderen van gescheiden ouders bij elkaar. Die ene met twee vaders apart van de rest. En die ene met haar vader in de gevangenis los van de rest.

Gewoon de feiten hè. Doe het. Het is de allerbeste remedie tegen grensoverschrijdend gedrag. 

Maaike Thiecke, auteur van: Cultuurdingetje, hè … Hoe je de oude organisatiecultuur uit de vloerbedekking krijgt. En de nieuwe erin.