Gezocht: nieuwe helden (2)

In mijn vorige column schreef ik over heldengedrag in organisaties, aan de hand van het boek 'Het Lucifer Effect' van de Amerikaanse psycholoog Philip Zimbardo. Het boek bevat een nauwgezet verslag van het beruchte Stanford Prison Experiment dat Philip Zimbardo in 1971 uitvoerde. Het boek grijpt je bij de keel en zou eigenlijk verplichte kost zouden moeten zijn voor managers en hun stafadviseurs.

Dat geldt ook voor ‘Operatie werk Arthur de deur uit’ van Joep Dohmen en Jeroen Wester. Dit boek bevat het waargebeurde verhaal van Arthur Gotlieb, beleidsmedewerker bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), de toezichthouder die de besteding van 90 miljard euro in de zorg bewaakt. Een toegewijde en zorgvuldige ambtenaar die jarenlang met veel plezier naar zijn werk gaat, totdat er iets verandert. Er wordt een ‘nieuw functiegebouw’ ontwikkeld waar Arthur niet in lijkt te passen. Arthur voelt zich niet meer gewaardeerd. Sterker nog, hij wordt genegeerd, tegengewerkt en buitengesloten. In 2013 krijgt hij een onvoldoende beoordeling. Hij besluit zich te verzetten.

In een uitgebreid en minutieus onderbouwd bezwaarschrift legt hij op overtuigende wijze de schokkende acties van zijn managers vast. Ook legt hij de vinger op een aantal andere zere plekken, zoals de onzorgvuldige wijze waarop met vertrouwelijke informatie wordt omgegaan, en de excessieve declaraties en andere onoirbare gedragingen van de top. Hij wordt een klokkenluider tegen wil en dank. In januari 2014 pleegt Arthur zelfmoord. Schokkend. Wat ook schokkend is, is dat allerlei collega’s van Arthur in meer of mindere mate op de hoogte waren van de situatie. Ze wisten dat Arthur’s leidinggevenden zich schuldig maakten aan machtsmisbruik en geknoei. Dat hij op een afdeling werkte waar een angst- en afrekencultuur heerste. Dat Arthur het gevoel had rond te dobberen en dat hij stelselmatig werd overbelast. Maar er was niemand die z’n mond open deed en het tij probeerde te keren.

Philip Zimbardo geeft in zijn boek een groot aantal handreikingen om individuele weerbaarheid te vergroten en gemeenschappelijk verzet op te bouwen. Hij schrijft onder meer:

"De moed van het individu wankelt in het aangezicht van zojuist beschreven systemen. Maar individuele weerbaarheid kan een verbond aangaan met de weerbaarheid van gelijkgezinden en daarmee het verschil maken (...) Systemen beschikken over enorme krachten om veranderingen tegen te gaan en zich zelfs te wapenen tegen een gerechtvaardigde roep om verandering. Onder zulke omstandigheden kan een individu zijn heldendaden tegen zo’n onrechtvaardig systeem en diens vertegenwoordigers het beste inzetten, door anderen over te halen zich aan te sluiten bij de goede zaak. Het systeem kan de weerstand tegen een individu uitleggen als verward, de tegenstand van twee individuen als een folie à deux, maar met z’n drieën krijgt het te maken met een oppositie waar serieus rekening mee moet worden gehouden."

Werkt u in een organisatie waar een angst- of afrekencultuur heerst? Kent u leidinggevenden die incompetent, rigide en onverschillig zijn of zich schuldig maken aan machtsmisbruik? Heeft u een collega die stelselmatig wordt gepest of tegengewerkt? En, wat doet u? Blijft u aan de kant staan? Of zoekt u medestanders en gaat u samen de strijd aan?

Noot redactie: meer over angstcultuur, pesten en intimideren.