Empathie wordt geprezen als dé eigenschap van een goede leider. Het vermogen om je in te leven in de gevoelens en behoeften van anderen bouwt vertrouwen, versterkt relaties en creëert een omgeving waarin mensen zich gehoord voelen. Dit is onmiskenbaar waardevol.

Toch schuilt er een paradox in empathie. Een overdaad kan leiden tot afhankelijkheid, waarbij mensen leunen op de leider voor troost, richting of oplossingen, in plaats van zelf verantwoordelijkheid te nemen. Non-empathisch leiderschap, waarbij je bewust ruimte schept in plaats van redt, kan verrassend krachtig zijn. 

“Leiderschap is niet het dragen van andermans lasten, maar het geven van ruimte om die zelf te dragen.” – Simon Sinek

De valkuil van overmatige empathie

Empathie is een krachtig instrument maar te veel ervan kan een leider in de rol van redder duwen. Door te snel in te grijpen om gevoelens te verzachten of problemen op te lossen, wordt autonomie onbedoeld ondermijnd. Mensen worden minder gestimuleerd om zelf na te denken, risico’s te nemen of oplossingen te vinden. Dit kan een cultuur van afhankelijkheid creëren, waarin persoonlijke groei stagneert en teams minder veerkrachtig worden.

Non-empathisch leiderschap gaat niet over kilte of afstandelijkheid. Het is een bewuste keuze om anderen ruimte te geven om te groeien door niet altijd in te springen. Het draait om vertrouwen in hun capaciteiten en het toestaan van ongemak als katalysator voor ontwikkeling. Dit vraagt moed van zowel de leider als de mensen die worden geleid maar het resultaat is een omgeving waarin autonomie en eigenaarschap floreren.

Voorbeeld, Brian Cloughs 'tough love'

Een sprekend voorbeeld van non-empathisch leiderschap komt uit de voetbalwereld, met Brian Clough, de legendarische manager die Nottingham Forest van een tweedeklasser naar tweevoudig Europees Cup-winnaar (1979 en 1980) leidde. Clough stond bekend om zijn 'tough love'-aanpak. In plaats van spelers te troosten of direct in te grijpen bij tegenslagen, dwong hij hen verantwoordelijkheid te nemen voor hun prestaties. Dit creëerde een team dat niet afhankelijk was van de coach maar zelf beslissingen nam op het veld.

Tijdens een cruciale wedstrijd in 1972, waarin Derby met 2-0 achterstond, hield Clough zich opvallend stil aan de zijlijn. Geen peptalk, geen directe ingrepen. In de rust vroeg hij: “Wat zien jullie zelf misgaan? Hoe gaan jullie dit fixen?” De spelers, gewend aan zijn aanpak, analyseerden hun spel en kwamen met aanpassingen in pressing en verdediging. Ze draaiden de wedstrijd om tot een 3-2 overwinning. Cloughs keuze om ruimte te geven in plaats van te redden smeedde een team van leiders dat onder druk groeide. Zelfs critici die zijn directe stijl als hard ervoeren erkenden dat dit leidde tot ongeëvenaard succes en duurzame ontwikkeling bij spelers.

Cloughs aanpak toont hoe non-empathisch leiderschap, zelfs in de emotionele en competitieve wereld van voetbal triomf kan opleveren.

“Als je altijd de pijn van anderen verzacht, beroof je ze van de kans om te leren en sterker te worden.” – Jordan B. Peterson

De kracht van ruimte geven

Non-empathisch leiderschap draait om vertrouwen in de ander. Door problemen niet direct op te lossen of emoties te dempen creëer je een omgeving waarin mensen zelf oplossingen vinden. Dit vraagt om een andere mindset: ongemak accepteren als essentieel voor groei. Door niet in te grijpen, geef je anderen de kans hun eigen stem te vinden, verantwoordelijkheid te nemen en hun probleemoplossend vermogen te ontwikkelen. Dit leidt tot veerkrachtigere teams en individuen die sterker staan in uitdagende situaties.

Voor leiders voelt het vaak onnatuurlijk om niet te helpen. Het vraagt zelfbeheersing om stil te blijven wanneer iemand worstelt. Maar juist door dat ongemak te laten bestaan, stimuleer je een cultuur van eigenaarschap. Het resultaat is een team dat niet afhankelijk is van de leider, maar zelf problemen aanpakt en innovatieve oplossingen vindt.

Drie actiepunten voor non-empathisch leiderschap

1. Laat het ongemak bestaan: Spring niet direct in bij stilte of worsteling. Stel neutrale vragen zoals: “Wat speelt er bij jou?” of “Wat heb je nu nodig?” Laat de verantwoordelijkheid bij de ander om zelfreflectie en groei te stimuleren. 
2. Stel vragen in plaats van oplossingen te bieden: Daag mensen uit met vragen zoals: “Wat denk jij dat de volgende stap is?” of “Hoe zou jij dit aanpakken?” Dit versterkt vertrouwen in hun eigen capaciteiten en moedigt probleemoplossend denken aan. 
3. Wees duidelijk over grenzen en verwachtingen: Heldere kaders zijn cruciaal. Communiceer duidelijke verwachtingen en consequenties, zodat mensen weten waarbinnen ze autonoom kunnen handelen. Dit geeft richting zonder hun verantwoordelijkheid over te nemen. 

Het ongemak omarmen

Non-empathisch leiderschap voelt contra-intuïtief. Voor leiders is het moeilijk om niet direct te helpen; voor anderen is het spannend om meer verantwoordelijkheid te nemen. Maar juist dit ongemak is de sleutel tot groei. Het vraagt moed om ruimte te geven en vertrouwen te hebben in de ander maar het resultaat is een omgeving waarin mensen floreren door hun eigen kracht.

In een tijd waarin empathie wordt verheerlijkt biedt non-empathisch leiderschap een verfrissend alternatief. Het is geen afwijzing van menselijkheid maar een andere invulling ervan. Een die autonomie en verantwoordelijkheid vooropstelt. Brian Cloughs voetballegende laat zien dat ruimte geven, zelfs in een intense setting als profvoetbal, leidt tot duurzame groei en ongeëvenaard succes.