In een wereld waar "luisteren naar je mensen" het nieuwe goud is, lijkt empathie soms verworden tot een statussymbool. De empathische leider is hip. De empathische leider is warm. De empathische leider… zit op zijn tandvlees.

Want als empathie doorslaat, wordt het geen kracht, maar een valkuil. Een mooi ingepakte fuik, waarin leiders langzaam het verschil vergeten tussen écht luisteren en voortdurend toegeven. Waarin ze zichzelf verliezen in de emotionele huishouding van hun team alsof ze er zelf onderdeel van zijn. Welkom in het tijdperk van disfunctionele empathie.

Empathie zonder grens wordt geen verbinding, maar verwarring

Als empathie een trofee wordt

We kennen allemaal de leider die zijn of haar agenda overhoop gooit omdat medewerker X “ergens mee zit.” Of die zich schuldig voelt als medewerker Y niet “gezien wordt.” Empathie wordt dan geen vaardigheid meer, maar een bewijs van morele superioriteit. “Kijk mij eens betrokken zijn.”

Toch zit het venijn in die verleiding. Want waar empathie een middel zou moeten zijn om beter te begrijpen wat iemand nodig heeft om zijn werk te doen, verandert het in een doel op zich. Een leider wordt zo een soort emotionele EHBO'er die altijd klaarstaat met pleisters, maar nooit zegt: "Je moet wel zélf leren lopen."

Narcisme en de empathie-buffetkast

Het wordt extra ingewikkeld als je in je team mensen hebt met narcistische trekjes. Die ruiken disfunctionele empathie van mijlenver. Voor hen is het geen menselijke verbinding, maar een buffetkast waar ze naar hartenlust uit kunnen graaien. “Ik voel me niet gewaardeerd.” “Waarom krijgt hij dat project en ik niet?” “Ik wil hier graag even mijn gevoel bij uiten…”

Voor je het weet zit je als leider aan tafel met een soort emotionele illusionist die jouw tijd, aandacht en medeleven gebruikt om eigen belangen door te drukken. En jij maar knikken. Begrip tonen. Water geven aan een plant die eigenlijk gewoon eens gesnoeid moet worden.

Empathie is luisteren naar je mensen. Leiderschap is weten wanneer je stopt met luisteren

Medewerkers zijn geen kinderen

Er is een hardnekkige neiging in organisaties om medewerkers te benaderen alsof ze kinderen zijn. Ze hebben bevestiging nodig, continue aandacht, iemand die zegt dat het goed komt. Maar volwassen mensen zijn geen kleuters. Als ze zich wel zo gedragen, is het tijd om coaching in te zetten, niet om als leider in de ouderrol te schieten.

Coaching, bij voorkeur door een externe coach is een professioneler en effectiever pad dan voortdurend gesprekken voeren die eigenlijk over persoonlijke onvolwassenheid gaan. Laat als leider de coaching over aan de professional. Jij bent er om richting te geven, kaders te stellen en te organiseren, niet om te troosten of gerust te stellen.

Praktijkvoorbeeld 

Een leidinggevende zat klem. Twee medewerkers in zijn team lagen al weken met elkaar overhoop over iets ogenschijnlijk kleins: aan wie het project zou worden toegewezen. Een detail, zou je denken, maar het groeide uit tot een verhit conflict. De sfeer in het team daalde, de productiviteit liep terug, en de spanningen sijpelden langzaam door naar de rest van de afdeling.

De leidinggevende deed wat hij dacht dat nodig was: eindeloze gesprekken voeren, luisteren, doorvragen, begrip tonen – zijn empathische vermogen draaide op volle toeren. Maar hoe meer hij probeerde te bemiddelen, hoe dieper de loopgraven werden.

Pas toen hij een externe coach inschakelde, kwam er beweging. Het bleek al snel te gaan om veel meer dan dat project – achter het conflict schuilden persoonlijke onzekerheden en diepgewortelde rivaliteit. Binnen drie sessies was het patroon helder, uitgesproken én doorbroken. De samenwerking werd hersteld, en de leidinggevende kon zich weer richten op zijn echte taak: richting geven en overzicht houden.

Van empathie naar compassie

Empathie draait om meevoelen, maar compassie gaat een stap verder: het is het vermogen om dat gevoel te herkennen, maar vervolgens doeltreffend te handelen. Compassie zegt: "Ik zie je pijn – en ik help je groeien." Waar empathie je kan verlammen in eindeloos luisteren, geeft compassie richting en perspectief.

Drie inspirerende tips voor leiders die niet willen verdrinken in empathie

1. Luister, maar red niet.
   Hoor wat er speelt, maar voel je niet verantwoordelijk om elk probleem zelf op te lossen. Vragen als: “Wat heb jij nodig om hiermee verder te kunnen?” zijn krachtiger dan: “Laat mij dat voor je regelen.”
2. Wees niet de enige hulpbron.
   Bouw een netwerk van coaches, vertrouwenspersonen en ontwikkeltrajecten. Jij bent de kapitein van het schip, niet de bemanning, kok en psycholoog tegelijk.
3. Herken het patroon, niet alleen het probleem.
   Als dezelfde medewerker telkens “ergens mee zit,” is het misschien geen incident, maar een gedragspatroon. Daarop kun je sturen. Niet door af te wijzen, maar door te spiegelen: “Dit lijkt vaker voor te komen. Wat zegt dat jou?”

Tot slot

Leidinggeven is mensenwerk, geen pleisters plakken of knuffels uitdelen. Ja, empathie is waardevol. Maar als het jouw leiderschap gaat ondermijnen, is het tijd om de balans te herstellen. Naar compassie. Naar kaders. Naar volwassenheid. Het vertrouwen dat mensen méér aankunnen dan je denkt, als je ze de ruimte geeft om te groeien, in plaats van ze te blijven dragen.