De cultuur van samenwerking tussen organisaties

In organisatie-overstijgende samenwerking ontmoeten verschillende culturen elkaar. Het zal je niet verbazen dat een gezamenlijke cultuur van samenwerking niet van de één op andere dag bestaat. Het is hard werken om steeds beter te merken wat het potentieel is van de samenwerking, gedreven door het besef dat je tot veel meer in staat bent als je het samen doet. In dit artikel lees je hoe je door groot te denken en klein te doen, kunt bouwen aan jouw cultuur van samenwerking. Voor het zover is, kan het echter best eens zijn dat je geneigd bent om het eigen belang boven het gezamenlijk belang te stellen.

We kiezen voor onszelf

Het Passend Onderwijs^[i] is een stelselwijziging waarvan de middelpuntzoekende strategie^[ii] luidt dat ‘alle leerlingen een plek moeten krijgen op een school die past bij hun kwaliteiten en hun mogelijkheden.’ Dat vraagt in meerdere regio’s een samenwerking tussen tientallen onderwijsinstanties en evenzoveel bestuurders. Eén van de verantwoordelijke bestuurders geeft over hun situatie aan: ‘Hoe meer de echte wijzigingen duidelijk werden voor de individuele scholen en onderwijsinstanties, hoe meer sprake was van halfhartig commitment. De verandering wordt concreet en dan wil niet iedereen veranderen.’ De kans dat eigenbelang het wint van gemeenschappelijk belang wordt versterkt door de keuze om de implementatie van veranderingen een verantwoordelijkheid van de individuele bestuurders te maken. ‘Ze moeten zich aan een aantal financiële afspraken houden, maar daar blijft het bij. Ik zou niet weten of dat wat ze nu implementeren in lijn is met het gezamenlijk belang.’

Hoe goed onze intenties vooraf ook moge zijn, in samenwerking kiezen we vaak voor onszelf. Als de gesprekken lastig worden, als de eerste tegenslagen zich aandienen of als het gewenste succes te lang uitblijft. Op zulke momenten stellen we ons eigen belang voorop en vergeten we de samenwerking. En komt een cultuur van samenwerking nooit van de grond.

Betere samenwerking is gebaat bij:
(1) een mindset die denkt vanuit het geheel en (2) zorgen dat je iedere dag weer werkt aan samenwerking. Oftewel: groot denken en klein doen.

Groot denken: van ego naar eco

Om te zorgen dat je een mindset hebt die de samenwerking voorop zet, moedig ik je aan om groter te denken. Om te eisen dat het hele ‘systeem’ beter wordt van het resultaat van jullie samenwerking. Wie er dan ook maar onderdeel van het systeem zijn: leveranciers, eindgebruikers, bouwers, creatievelingen, klanten, de maatschappij.

Een prachtig voorbeeld hoe dat in z’n werk gaat, vind je in Apeldoorn. Specifieker: de Energiefabriek Apeldoorn^[iii]. Een platform voor samenwerking tussen burgers, bedrijfsleven, zorg, onderwijs en de overheid - dat vorm kreeg op een voorheen leegstaand industrieterrein: het Zwitsal terrein in Apeldoorn. De Energiefabriek Apeldoorn wil een ‘bijdrage leveren aan de verschuivende rolverdeling tussen burgers, gemeente, bedrijfsleven en non-profit in de maatschappij’.

Brandaan Lub, één van de vier oprichters van de Energiefabriek vertelt: ‘Op het hoogste niveau is verbinding waar het over gaat. Werken aan verbinding met de grote thema’s van de gemeente: kwaliteit van zorg, duurzaamheid.’ Alle samenwerkingen die worden aangegaan bij de Energiefabriek Apeldoorn hebben de intentie om iets te ontwikkelen wat breder kan worden gebruikt in Apeldoorn. Voorbeelden zijn de stagestad Apeldoorn die het mogelijk maakt om stages bij de verschillende bedrijven in verschillende sectoren in Apeldoorn te volgen, Living Top Sport als fysieke plek waar topsporters leven en zorgen dat sport het verbindende element kan zijn voor alle inwoners van de stad, of het meerdaagse Lopende Band festival dat als groter evenement weer de kans geeft aan kleine experimentele evenementen. Het is een kleine selectie van veel meer moois dat ontstaat in samenwerking.

De oprichters van het initiatief hebben samenwerking bewust opgezocht om anderen mee te nemen in hun ambitie. Omdat alle initiatieven en project een voordeel moeten hebben voor zoveel mogelijk mensen in Apeldoorn (en omstreken) is de Energiefabriek van iedereen en voor iedereen - en wordt haar succes steeds groter.

De Energiefabriek Apeldoorn laat zien hoe de kracht van groot denken leidt tot concreet resultaat. Het vraagt van iedereen een shift in mindset: van alleen bezig zijn met je eigen hachje naar het beste resultaat leveren met het hele samenwerkende systeem. Otto Scharmer, schrijver van het fantastische Theory U, spreekt in dit kader over de transitie van ego naar eco^[iv]. De transitie om niet alleen bewust te zijn van jezelf (ego) maar vooral bewust te zijn van de samenwerking en iedereen die iets merkt van de resultaten van de samenwerking (eco). Deze shift is het fundament onder een blijvende cultuur van samenwerking. Het dwingt je tot groot denken, tot verder kijken. Maar met denken alleen komen we er natuurlijk niet, we moeten ook doen. Doen door elke dag gezamenlijkheid te injecteren.

Klein doen: iedere dag gezamenlijkheid injecteren

Samenwerking tussen organisaties ontstaat niet zomaar, daar moet je je best voor doen. Zoveel als je kunt. Natuurlijk is de kwaliteit belangrijk, maar de kracht van samen veranderen uit zich ook in veel en vaak met elkaar samenwerken door gezamenlijkheid te injecteren. Oftewel, het op dagelijkse basis aanwakkeren, bemoedigen, drijven, enthousiasmeren, helpen, inspireren, manen, oproepen, prikkelen, stimuleren, toejuichen en uitnodigen tot iedere actie die je kunt verzinnen om meer samenwerking teweeg te brengen.

Een drietal voorbeelden van dergelijke injecties vind je hieronder. Echter, hoe groter ons arsenaal, hoe meer gezamenlijkheid we injecteren. Deel gerust je ideeën of ervaring als reactie aan het einde van dit artikel!

• Maak combinaties van huidige leiders en toekomstige leiders. Veel samenwerkingen kennen een voorbereidende fase waar vaak uitsluitend bestuurders en / of directieleden inhoud en proces vormgeven. Ja, de tone at the top is belangrijk en de top zorgt dat tijd en geld beschikbaar kunnen worden gesteld. Maar ze zorgen in beperkte mate voor beweging (uitzonderingen daar gelaten). In veel organisaties en samenwerkingen is het de jongere generatie, de leiders van de toekomst, die graag vooruit wil. Zij zorgen voor verbinding door de lagen van de samenwerking heen.
  Een voorbeeld vind je in de Gemeente Hattem, waar vijf talentvolle, jonge ambtenaren uit verschillende gemeenten concreet invulling gaven aan het (van de Britten afgekeken) Right to Challenge. Oftewel, het uitvoeren van een overheidsdienst als inwoners denken dat het beter kan. De vijf jonge ambtenaren gingen in gesprek met verschillende initiatiefnemers en koppelden aan de beleidsmakers van de gemeentes terug wat er beter kon. Een meer naar buiten gerichte gemeente (gericht op eco-samenwerking, zou je kunnen zeggen) was een van de mogelijke verbeteringen. Als deze verbetering uiteindelijk echt gerealiseerd wordt, is dat mede te danken aan de vijf jonge ambtenaren die de verbinding zochten tussen de overheid en de inwoners.

• ‘Stream’ je kennis. Het is een open deur, maar desondanks blijft die deur in de huidige tijdgeest vaak gesloten: deel je kennis. ‘Wees zo transparant mogelijk’ is het credo. Wat houdt ons tegen om met de huidige technologie een online omgeving op te zetten waar alle kennis en kunde van samenwerkende partijen wordt gedeeld?
  Niets houdt dat tegen, zo bewijst het Part-up initiatief dat is gestart door Laurens Waling, Ralph Boeije en Erik Soonieus. Laurens geeft aan dat Part-up talenten helpt ‘in tijdelijke samenwerkingsverbanden om een droom, idee of project te realiseren. Mensen kiezen hun eigen teamleden en activiteiten - mogelijk geholpen door het Part-up platform dat je automatisch matcht met potentiële mensen om mee samen te werken.’ Datzelfde platform dwingt ook het openlijk delen van kennis af, faciliteert taakverdeling los van hiërarchie en biedt de mogelijkheid om teamleden te beoordelen. ‘De transparantie en directe feedback motiveren om resultaatgericht te werken’, aldus Laurens. Dit gebeurt al concreet in meer dan 160 part-ups^[v], gericht op het bouwen van een netwerk van zorgondernemers die elkaar inhoudelijk kunnen versterken tot de ontwikkeling van een matching website om talenten van vluchtelingen inzichtelijk te maken om ze zo snel aan een baan te helpen. Het samenwerken via dergelijke Part-ups is altijd tijdelijk, net zo lang als dat het nodig is en iedereen zich weer rondom een andere uitdaging organiseert.

• Wend je tot meer dan alleen geld. Gesprekken over budgetten of financieringsstructuren kunnen een samenwerking flink gijzelen. Maar wat als de samenwerking vraagt om meer zelfsturing, autonomie en executiekracht bij de mensen die doorgaans niet over de portemonnee beschikken? Dan helpt het om de financiële component (tijdelijk) geen onderdeel te laten zijn van het probleem of de oplossing.
  Een mooi voorbeeld waar dat gebeurt is de mogelijkheid om een Green Deal te sluiten met het ministerie van Economische Zaken^[vi]. In essentie is een Green Deal ‘een set van afspraken tussen de Rijksoverheid en andere partijen. Die andere partijen zijn bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden.’ In plaats van geld past de overheid bijvoorbeeld wet- en regelgeving aan, bemiddelt zij tussen verschillende partners en helpt zij partijen om buitenlandse markten te betreden. Je merkt gelijk dat dit vrijheid geeft. Vrijheid in gesprek en daarmee vrijheid in handelen.

Samenwerking moet vanzelfsprekend zijn

Groot denken en klein doen helpt om een cultuur van samenwerking van de grond te krijgen. De bedoeling van beide is simpel: gezamenlijkheid moet vanzelfsprekend zijn.

Het duurt misschien even, maar uiteindelijk vind je je manier van (samen)werken. Dan ontdek je hoe andere werkwijzen tot fantastische resultaten leiden en dat je nog zoveel meer kunt bereiken als je samen verandert.

Auteur: Daniël Wolfs MScMC. is als associate partner aan Holland Consulting Group verbonden. Dit artikel is gebaseerd op zijn boek Magic makers - de kracht van samen veranderen.

Noten

^[i] Meer informatie over deze transitie.

^[ii] Middelpuntzoekende strategie?

^[iii] https://www.facebook.com/energiefabriekapeldoorn

^[iv] Scharmer, O. & Kaufer, K. (2013). Leading from the emerging future. From ego-system to eco-system economies. Berrett-Koehler, San Francisco.

^[v] Recente overzicht van alle part-ups.

^[vi] Meer dan 160 voorbeelden van Green Deals