Dit artikel beschrijft gedragsprincipes, die een psychologisch fundament leggen onder het Agile gedachtengoed. In ’50 veranderprincipes’ benoemen we er meer. Een aantal van deze principes wordt geadresseerd door de Agile manier van denken en werken. Deze correlatie is zelfs dusdanig overweldigend dat het nauwelijks meer voorstelbaar is dat niet-agile organisaties überhaupt nog in leven zijn.

Voor dit artikel heb ik er drie gekozen die aan de basis staan van Agile. Ze zijn mede verantwoordelijk voor het onomkeerbare succes ervan.

De planningsfout

Kijk eens naar het volgende voorbeeld (bron: Daniel Kahneman, Ons Feilbare Denken, 2012):

In juli 1997 werden de kosten van het voorgestelde nieuwe Schotse parlementsgebouw in Edinburgh geschat op 40 miljoen pond. In juni 1999 bedroeg de begroting voor het gebouw 109 miljoen. In april 2000 stelden de opdrachtgevers een kostenplafond van 195 miljoen vast. In november 2001 vroegen ze een schatting van de ‘definitieve kosten’, die werden geraamd op 241 miljoen. Deze definitieve schatting werd in 2003 nog drie keer verhoogd en bedroeg in juli 375,8 miljoen. Het gebouw werd tenslotte in 2004 opgeleverd voor een bedrag van ruwweg 431 miljoen.

Helaas is dit geen uitzondering, dergelijke horrorverhalen laten zich moeiteloos kopiëren naar de Noord/Zuidlijn of naar grote softwareprojecten. Wie kent ze niet uit de eigen praktijk? Is dit bewuste misleiding? Voor een klein deel misschien wel, als dit soort onzinnige bedragen vooraf was geraamd, was het project waarschijnlijk aan een andere partij gegund. Maar voor het grootste deel is hier sprake van een structurele fout die onze hersenen min-of-meer-automatisch maken: de planningsfout. We denken vaak wérkelijk dat we het beter weten dan de statistieken (want die waren er natuurlijk), we zijn intuïtief oprecht naïef en optimistisch over de toekomst omdat we denken het verleden te begrijpen. En die, vaak onterechte, perceptie van historisch begrip voedt de illusie dat we de toekomst kunnen voorspellen en beheersen.

Ik haal Kahneman nogmaals aan:

Mensen die hun brood verdienen door een bepaald onderwerp te bestuderen, komen met slechtere voorspellingen voor de dag dan pijltjesgooiende apen die hun voorkeuren gelijkmatig over de mogelijkheden verdeeld zouden hebben.

Kortom: het is extreem lastig om grote, ingewikkelde trajecten in te schatten en op basis van een gedetailleerde business case goed te keuren. Maar we doen het tóch en wel keer op keer op keer. Als het niet per se hoeft, doe het dan niet! IT-projecten bijvoorbeeld lenen zich er bij uitstek voor om in kleine stukjes frequent op te leveren, continu feedback te verzamelen op basis waarvan we weer verder kunnen. Geen enorme, langlopende trajecten maar kleine beheerste stapjes. Dat is onder andere waar het bij Agile om gaat.

Complexiteitsverlaging

We denken met elkaar dat we intelligente wezens zijn. Los van het feit dat dat voor de een in hogere mate zal gelden dan voor de ander en los van de vraag of we werkelijk intelligent zijn, is het een feit dat we cognitief beperkt zijn: we kunnen slecht omgaan met complexiteit waardoor we er een hekel aan hebben en het steeds proberen te omzeilen. Als je slecht bent in bètavakken, zorg je er wel voor wiskunde zo snel mogelijk te laten vallen. Maar als je een moeilijke vraag moet beantwoorden, wat doe je dan? Dan ga je substitueren. Je gaat de lastige vraag vervangen door een eenvoudige. We hebben altijd wel een antwoord op vragen die we niet helemaal begrijpen.

We houden niet van complexiteit en proberen het in ons leven zoveel mogelijk te voorkomen. Logisch dus dat we een natuurlijke neiging hebben om over te gaan op Agile! Agile gaat immers over het ophakken van een probleem in kleine, overzichtelijke brokken.

Autonomie

Mensen hebben behoefte aan autonomie (zelfbeschikking) en keuzevrijheid. Dit zijn in de westerse wereld kostbare goederen, die lang geleden, na intensieve strijd, verworven zijn. Het motto van de Franse Revolutie (en nog steeds van Frankrijk) is: ‘Liberté, Égalité, Fraternité’ (Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap). En het is niet voor niets dat het woord ‘vrijheid’ vooraan komt. De Franse Revolutie maakte een einde aan eeuwenlange dictatuur (despotisme) van de Franse aristocratie en bracht de vrijheid naar de burger. Vrijheid in doen en laten, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van meningsvorming.

Inmiddels is dit verworven recht op zelfbeschikking in onze westerse maatschappij vanzelfsprekend geworden. Je zou kunnen zeggen dat het in onze genen zit. En zodra het gevoel ontstaat dat die wordt afgenomen of ingeperkt, schieten we met zijn allen in de weerstand. We voelen die weerstand bijvoorbeeld direct zodra anderen ons regels opleggen die we voorheen niet kenden en waarmee we niet hebben ingestemd. Subtieler, maar minstens zo ingrijpend is het als anderen ons manipuleren (manipuleren betekent letterlijk ‘het met de hand aanpassingen maken’). We accepteren het niet omdat we het voelen als een belemmering van onze eigen keuzeopties. We voelen ons nu eenmaal niet graag een marionet.

Een belangrijk principe van Agile methodes is dat productteams zoveel mogelijk eigenaarschap van hun product nemen doordat ze (binnen vastgestelde kaders) autonoom zijn. Die hoge mate van autonomie leidt tot zeer gemotiveerde medewerkers en daarmee tot betere producten!

Agile is een mindset

Een ieder die zich erin heeft verdiept, weet het. Agile is een mindset: een manier van denken, een manier van in het leven staan.

Agile gaat om het setten, of beter nog resetten van onze mind. Resetten omdat we ons bij productontwikkeling generaties lang hebben laten leiden door oude manieren van managementdenken: micromanagement met mensen als resources. Hierdoor zijn we in het professionele leven volledig losgekomen van hoe de evolutie ons heeft gemaakt. Agile is back to the roots. Terug naar hoe we als mensen werkelijk willen zijn.

Agile is daarmee een belangrijk middel om  medewerkers weer écht te motiveren, om betere producten te maken die veel beter aansluiten bij uw klanten en hun razendsnel veranderende vraag.

Peter Brouwer, co-auteur van 50 veranderprincipes, Boom, 2019.