Iedere ervaring verandert je

In Peri Hippikes (Over de rijkunst) schrijft Xenophon: ‘[…] als het paard voor iets verlegen is en er niet in de buurt komt, moet u hem leren dat er niets is om bang voor te zijn, dan wel met de hulp van een dapper paard – wat de zekerste manier is – dan wel door het object dat er alarmerend uitziet zelf aan te raken en het paard er voorzichtig naar toe te leiden. Hem met slagen dwingen vergroot alleen zijn angst, want als een paard in zulke omstandigheden pijn voelt, denkt het dat dit ook wordt veroorzaakt door het ding waarvoor het zo verlegen is.’

Wat Xenophon hier beschrijft, is een manier om het paard langzaam maar zeker te wapenen tegen angst. Hij wilde een paard dat zich zonder problemen in de strijd kon begeven, en wist dat hij het paard daarvoor gecontroleerd bloot moest stellen aan zijn angsten. 

Verschilt de manier van Xenophon om een paard te trainen veel van de wijze waarop een legermacht zijn soldaten traint? Nee, ook daar worden ervaringen langzaam opgebouwd. Iedere keer een stapje meer en hoger, waardoor de individuele soldaat mentaal groeit en een hoger niveau van zelfcontrole bereikt. Hij leert omgaan met pijn, hij leert omgaan met angst, met onzekerheid en met verlangens. Dat laat een onderzoek onder dienstplichtige Israëlische jongeren ook zien; zij gaven in overweldigende mate aan dat hun militaire training ervoor heeft gezorgd dat ze onafhankelijker zijn, een groter zelfvertrouwen hebben, een hogere mate van zelfbewustzijn hebben, een betere sociale sensitiviteit hebben ontwikkeld, een grotere capaciteit tot intieme relaties hebben, én een sterkere zelfcontrole hebben. Slechts twee procent van alle ondervraagden gaf aan dat de dienstplicht hun zelfcontrole heeft belemmerd. Daarbij is het niet zo dat iedere functie hetzelfde effect heeft; in dit onderzoek vond men dat rang (hoe hoger, hoe sterker) en wapen of dienstvak (sterker effect voor infanterie) een belangrijke rol speelden. Door een gecontroleerde blootstelling aan extreme omstandigheden wordt het eigen referentiepunt verschoven. Of, in modernere bewoordingen, er ontstaat een ‘nieuw normaal’. In feite vindt er een aanpassing plaats die nuttig is op het moment dat er een daadwerkelijk gevaar het hoofd moet worden geboden. 

In de jaren zeventig voerde Walter Mischel een reeks zelfcontrole-experimenten uit. Hij legde één marshmallow voor een kind op tafel en vertelde het kind dat hij er twee zou krijgen als hij vijftien minuten zou wachten met eten. Daarna liep de onderzoeker de ruimte uit. 

De kinderen die de verleiding het beste konden weerstaan, bleken later gezonder, hoger opgeleid, rijker en beter in staat hun emoties te beheersen. Ook dit oude ‘één marshmallow nu, of twee marshmallows later’-paradigma kan echter beïnvloed worden door een vorm van gewenning. Als beide beloningen in het begin tegelijkertijd gegeven worden, maar daarna de wachttijd tot de grote beloning gelijkmatig wordt opgevoerd, kunnen zelfs impulsieve kinderen aanleren om zichzelf veel langer te beheersen en te wachten op de grotere beloning. Door een persoonlijke historie op te bouwen van geleidelijk toenemende blootstelling, kan zelfcontrole dan ook stap voor stap worden vergroot. 

Om onszelf te vaccineren moeten we ervaringen opdoen. Veel, vroeg en onder gecontroleerde omstandigheden. Dat betekent fouten durven maken, gezichtsverlies durven lijden en grenzen opzoeken. Niet morgen, maar nu. Vooraan gaan zitten bij een cabaretier van wie bekend is dat hij zijn publiek graag opzoekt. Een presentatie houden voor een kritisch publiek. Aan een zware sportwedstrijd meedoen. Ervaringen, ervaringen, ervaringen. En daar gaan dingen fout. Er zijn momenten waarop je jezelf achteraf kapot schaamt, waarop je toegeeft aan verleidingen, of waarin je fouten maakt waarover je je op dat moment slecht voelt. Maar vergeet niet: iedere ervaring verandert je. Na het maken van de fout ben je niet meer dezelfde persoon als degene die de fout heeft gemaakt. Die ligt in het verleden, hoe pril ook. Je bent een nieuw iemand, iemand die dergelijke fouten al in zijn verleden heeft liggen en daardoor beter bestand is tegen de toekomst.

Wij zijn niet gemaakt om onszelf altijd op ons gemak te voelen; als we onszelf terugtrekken in onze comfortzone, dan krimpt die.

Net zoals een té goede hygiëne ervoor kan zorgen dat het immuunsysteem niet voldoende wordt blootgesteld aan zwakke dreigingen, waardoor het niet alleen verzwakt maar zelfs de kans op allergieën verhoogt.

Een goede mentale gezondheid vraagt, net als een goede fysieke gezondheid, om onderhoud, training en uitdaging. Hoe je dat doet? We hebben de belangrijkste ingrediënten gezien, welke soep je er van kookt is aan jezelf. 

Edwin Zasada. Auteur van o.a. ‘Over Wilskracht’