Werken in een zelfsturend team, is dat leuk?

Samen met je collega’s de dagelijkse gang van zaken regelen zonder een baas of manager die zich daar mee bemoeit. Het kan bijna niet mooier, en toch lijkt die vrijheid in de praktijk veel stress op te leveren. Uit onderzoek binnen zorgorganisaties blijkt dat de invoering van zelfsturende teams soms zelfs tot een hoger ziekteverzuim leidt.

Binnen zelfsturende teams nemen de teamleden zelf de managementtaken voor hun rekening. Denk daarbij aan het goedkeuren van vrije dagen, de dagelijkse planning en verschillende andere activiteiten. Het team regelt deze activiteiten onderling in goed overleg. Essentieel daarbij is dat alle teamleden over dezelfde informatie beschikken. Dus geen achterkamertjespolitiek, maar alles in volledige openheid en transparantie. Wanneer één persoon de planning voor zijn/haar rekening neemt moet het vanzelfsprekend zijn dat iedereen kan zien wat hij/zij in het registratiesysteem uitvoert.

Meer stress in plaats van meer werkplezier

Het blijkt echter dat teamleden van zelfsturende teams onzeker worden omdat het houvast van een leider ontbreekt. Met het verdwijnen van de leider verdwijnt de vertrouwde hiërarchie van iemand die kan ingrijpen als er iets mis dreigt te gaan. Teamleden krijgen het gevoel er alleen voor te staan en zelf de strijd te moeten aangaan met lastige collega’s. De wet van de sterkste krijgt de overhand en democratie op de werkvloer ontaardt in anarchie. 

In de praktijk blijken veel zelfsturende teams geplaagd te worden door wat je "machtsspelletjes" kunt noemen. Teamleden met een grote mond gaan de baas spelen, of lopen de kantjes eraf en meer bescheiden teamleden weten niets anders te doen dan in hun schulp te kruipen en uit plichtsbesef harder te gaan werken om aan de benodigde productienorm te voldoen. En een vraag die teamleden zich binnen zo’n team gaan stellen is: "vind ik dit eigenlijk nog wel leuk?"

In P&O Actueel van april 2015 vertelt psychologe en auteur van boeken over werkstress en burn-out, Carien Karsten, dat ook zij de negatieve kanten van meer zelfsturing ziet. Volgens Karsten heb je bepaalde vaardigheden en kenmerken nodig om je "staande" te houden in een zelfsturend team. Het komt aan op meer eigen initiatief, flexibiliteit en het vermogen om samen conflict vaardig te zijn. Een balans tussen coöperatief zijn, maar ook voldoende assertief zijn. Wanneer je die kenmerken en vaardigheden niet in huis hebt, wordt zelfsturing volgens haar eerder een lijdensweg dan verlossing.

Uit onderzoek van psychologe Marjette Slijkhuis, waarop zij in 2012 promoveerde aan de Rijksuniversiteit Groningen, blijkt dat mensen die een hoge behoefte hebben aan structuur, weinig baat hebben bij deze organisatievorm. Meer autonomie, vrijheid en flexibiliteit geven hen juist stress in plaats van meer werkplezier. Mensen met een hoge behoefte aan structuur hebben zelfs liever een controlerende leidinggevende en werken graag procedureel en routinematig. Persoonlijkheidstypes daarentegen die juist beter presteren als ze meer autonomie krijgen, zijn types die hoog scoren op de schalen extraversie en consciëntieus. Het zijn de mensen die weinig schroom hebben, energie hebben, van avontuur houden en graag de leiding pakken. Veel werkgevers denken dat iedereen op vrijheid en autonomie zit te wachten. Haar onderzoek laat zien dat dat niet altijd klopt.

Tolerantie, naar elkaar luisteren en empathie

Google heeft inmiddels ontdekt wat er nodig is om zelfsturende teams goed te laten functioneren. Binnen Google werden er de afgelopen jaren bijna tweehonderd teams bestudeerd. Eén van de onderzoekers, Abeer Dubey, zei hierover tegen The New York Times dat er binnen goed functionerende zelfsturende teams sprake is van "psychologische veiligheid".

Tolerantie, naar elkaar luisteren en empathie blijken van groot belang te zijn. De "soft skills" van teamleden dienen dus dus goed ontwikkeld te zijn.

De kunst is dus om iedereen zich op zijn gemak te laten voelen binnen een zelfsturend team en dat vraagt nogal wat op het gebied van persoonlijke vaardigheden van de teamleden.

Hoe goed ben je als individu in het geven van feedback aan je collega’s? Hoe conflict-vaardig ben je als zelfsturend team in zijn geheel? Zijn de doelen die je als team nastreeft voor ieder teamlid duidelijk en bestaat daar consensus over? Over hoeveel persoonlijke moed beschik je als teamlid? Want persoonlijke moed zal je nodig hebben wanneer je een collega wil confronteren met zijn/haar gedrag of lastige zaken bespreekbaar wil maken.

Wat je vaak ziet is dat er veel energie en tijd gestoken wordt om een zelfsturend team te begeleiden in het zich eigen maken van allerlei administratieve taken, de zogenaamde "harde kant". Google laat zien dat een investering aan de "zachte kant", de persoonlijke vaardigheden van teamleden, meer op zijn plaats is. Veel werknemers lijken zich die noodzaak haarscherp te realiseren. Uit onderzoek van NIDAP in samenwerking met Springest blijkt dat professionals vooral willen werken aan hun persoonlijke groei met het volgen van een training of cursus. Maar liefst 41 procent ziet dit als zijn of haar leerdoel. Andere veelgenoemde doelen zijn leren coachen en communicatief vaardiger worden. Het ontwikkelen van betere soft skills is populair en dat blijkt in bijna elke sector het geval.