De verhuftering voorbij:

“Let op uw zeggen, meer dan op uw doen, en het zal u wèlgaan” (Multatuli).

In een euforische overwinnaarsroes direct na de val van de Berlijnse Muur (1989) raakte bij westerse leiders met grote ego’s in kringen van bestuur, management en ondernemerschap het zicht op de werkelijkheid vertroebeld.
Daarmee was de toon gezet, waarmee het begin is gemaakt van een proces waarin het materialistische beheersdenken op wereldschaal een ongekende vlucht heeft genomen.

Een overmatige gerichtheid op wat profijtelijk is, maakt echter blind voor wat goed is. Materiële deelbelangen worden doel op zich en heiligen de middelen. Het belang voor het grotere geheel raakt uit beeld.
Artsen die zichzelf ‘superspecialisten’ noemen, maken de geneeskunde doktergeoriënteerd i.p.v. patiëntgeoriënteerd. Bankiers verkopen lucratieve producten die ze zelf niet meer begrijpen. Enzovoort.

Conformisme en ontsporingen in culturen van bestuur, management en ondernemerschap zetten met zulke omkeringen op grote schaal de boel op zijn kop, en hebben ons in de afgelopen twintig jaar – uiteindelijk via het superkapitalisme – gebracht bij het chaospunt waar de wereld zich nu bevindt.

1. Doorbraak of afbraak

In de chaostheorie wordt dit punt een ‘bifurcatiepunt’ genoemd. Het kan twee kanten uit: doorbraak of afbraak. Marjet van Ditshuizen en Jan Bommerez en hebben daar een interessante column over geschreven.

In het geval van een doorbraak komt er een onomkeerbaar ’emergent’ proces op gang naar een hoger niveau van complexiteit. Uiteraard gaat dit niet van vandaag op morgen, of zonder vallen en opstaan.
In termen van de chaostheorie was er in het begin van de 17e eeuw sprake van een vergelijkbare situatie. Toen is in noordwest Europa het doorbraakproces op gang gekomen, van waaruit de natuurwetenschappen en de moderne tijd zijn ontstaan.
Zou dit niet zijn gebeurd, dan hadden wij nu bij wijze van spreken nog in de Middeleeuwen geleefd.

Over de intrigerende vraag hoe dit in z’n werk is gegaan en waarom het juist in noordwest Europa is gebeurd, heeft Floris Cohen een schitterend boek geschreven. “De herschepping van de wereld”. Een absolute aanrader. Het leest ook voor niet-ingewijden als een tierelier.

In de huidige tijd van chaos en crisis kan er opnieuw zo’n transformatieproces naar een hoger niveau van complexiteit op gang kan komen. Of niet, natuurlijk.

2. ‘Brons’: hoe in conformisme doel en middel worden verwisseld?

“Let op uw zeggen, meer dan op uw doen, en het zal u wèlgaan” (Multatuli).

If you want to be pleased, please! (Lord Chesterfield);
When among Romans, do as Romans do (logisch gevolg en Engels gezegde);
When among old boys, do as old boys do (moderne variant);
When among coming old boys, doe as coming old boys (idem);
When among young boys, doe as young boys do (wie doet er niet mee?);
When among cannibals, do as cannibals do (alarmerende consequentie);
When among ostriches, do as ostriches do (we gaan gewoon stief door!);
Take yourself for individuals, and do as individuals do (collectief slaapliedje);

“Sluit de ogen voor kortzichtigheid, en het blijft u wèlgaan” (kruik te water);

Doel en middel zijn nu omgedraaid (welterusten, tot de kruik barst).

3. ‘Zilver’: zonder wrijving echter geen glans

“Er zijn weinig morele helden, en veel morele huichelaars” (Maartensz’).

Change, yes we can! (begin van een ommekeer, vanuit verrassende hoek);
Wij moeten ons niet alleen afvragen of iets profijtelijk is,
Wij moeten ons ook afvragen of iets goed is (Obama, inmiddels president);
Men wordt niet licht, doordat men zich het lichte voorstelt,
Men wordt licht doordat men zich van het donkere bewust wordt,
Dat laatste is onaangenaam en daardoor niet populair (C.G. Jung);

In het licht op het pluche, worden zelden ‘ware’ leiders geboren.

4. De zwakste schakel moet je ‘koesteren’

Ken je doel, ken je proces, vind je knelpunt (Theory of Constraints);
Het doel: de crisis ‘voorbij’;
Het proces: duurzame vernieuwing of transformatie;

De zwakste schakel: ‘ware leiders in het licht’.

5. ‘Ware’ leiders maken het verschil

‘Ware’ leiders kunnen mensen – individueel én gezamenlijk – tot ‘in-keer’ brengen. Op een vertrouwenwekkende manier. Om van daaruit een nieuw perspectief tot ontwikkeling te laten komen.

Zij stellen de kernvraag aan de orde: “Waar ben ik – of waar zijn wij – nou eigenlijk helemaal mee bezig? Zijn doel en middel nog wel in balans? Waar doe ik het voor? Voor mezelf, of voor……, ja waarvoor eigenlijk?”
Naar binnen dus! Bezinning, bewustwording, noem maar op. Een nieuw perspectief? Ja, zilver i.p.v. brons. Doel en middel komen in een nieuwe balans.

Zelfonderzoek dus, maar wel vergezeld van noodzakelijke maatregelen van beter organiseren en beter toezicht. De werkelijkheid moet door.
Zonder zelfonderzoek raakte het zicht op het hoofddoel vertroebeld én blijft het vertroebeld. Het hoort er gewoon bij, en toch ontbrak het juist daar aan. Zo kan het niet langer. Maar wat dan?

Alleen met ‘ware’ leiders op sleutelposities krijgen doordachte speerpuntacties, herstelmaatregelen en nieuw te ontwikkelen oplossingen een reële kans van slagen.
Zij zijn doelbewust en actiegericht, én hebben zelfonderzoek als een tweede natuur ontwikkeld. Zonder hen blijft het dweilen met de kraan open, hoe fraai de plannen ook zijn.

Er is meer, wordt vervolgd.