Topvrouwen

Hoe kan een dame van 1.58 cm zoveel stof doen opwaaien? In maart 2010 is een ongeautoriseerde biografie over het (zaken)leven van Nina Storms uitgekomen. Eric Smit heeft zich vijf jaar vastgebeten in Nina en moet het nu met procedures ontgelden. De eerste uitspraak van de rechter is in het voordeel van Smit uitgevallen. Maar zodra je het boek gelezen hebt, weet je dat Nina hier geen genoegen mee zal nemen. Op Quotenet.nl kunnen we op de dag van de uitspraak dan ook lezen dat Nina in hoger beroep gaat.

Nina

Het lezen van dit opzwepende boek met een jachtige, gedetailleerde schrijfstijl vraagt na elke bladzijde om meer, terwijl ik er tegelijkertijd doodmoe van word. Aan data en details geen gebrek. De gekozen schrijfstijl roept al snel een helder en goed beeld op van deze pittige, getalenteerde vrouw en  tegelijk ook diep gekwetste vrouw. Nina is een imponerende vrouw die zich de kaas niet van het brood laat eten. Ze kan opvliegend zijn; veel mensen durfden haar niet tegen te spreken uit angst dat ze de wind van voren kregen. Uit Smits woorden kunnen we opmaken dat haar twee eerdere echtgenoten dit ook niet deden. We kunnen echter ook lezen dat de twee heren die haar in het bedrijfsleven wel tegenspraken (Van der Linden en Tolsma) haar vertrouwelingen werden.

Blijkbaar staat ze toch open voor tegengas. Smit laat ook wel doorschemeren dat Nina goed voor warmte en gezelligheid kan zorgen, dat ze een betrokken persoon is. Echter, wel met één kanttekening: op haar moment en haar manier.

Nina heeft veel tegengas gekregen. Waarom kon ze dat van haar ‘vertrouwelingen’ wel accepteren en bij zoveel andere mensen en van de media niet? Vanuit psychologisch perspectief is haar irritatie te begrijpen, als je bedenkt hoe het moet zijn om stelselmatig door de media in een kwaad daglicht gesteld te worden. Kijkend naar Eric Smit: hij beschrijft slechts het fenomeen Nina en gaat daardoor ook dikwijls roekeloos en ongenuanceerd om met de persoon Nina. En het is de persoon Nina die vervolgens terugslaat door proces na proces aan te spannen en zich vast te bijten in het onrecht dat haar wordt aangedaan. Haar vertrouwelingen zullen haar als persoon niet afgevallen zijn.

Zowel vanuit cultureel als leiderschapsperspectief is het boeiend om naar het fenomeen Nina te kijken en te zien wat ze ons allen kan leren. Want, wat was Nina voor een power lady? Hoe is het om als vrouw op zo’n positie te komen? En, hoe wordt in onze samenleving gekeken naar een fenomeen als Nina? Deze vragen vormen de basis van deze boekbespreking. Vanuit de drie bovengenoemde perspectieven wordt gekeken naar het fenomeen. Alle ophef rondom Nina. Smit maakt  te weinig gebruik van deze perspectieven. Een aanvulling lijkt mij daarom op zijn plaats.

Ambassadeurs

We lijken grote voorstanders van vrouwen aan de top te zijn hier in Nederland. Kijk alleen maar op www.talentnaardetop.nl om te zien hoeveel partijen dit ondersteunen. Maar...: “Nederland staat samen met Pakistan in de onderste regionen waar het gaat om de hoeveelheid vrouwen aan de top van het bedrijfsleven.” (1) En vrouwen hebben bijna standaard een lager salaris voor dezelfde functie als mannen (2). Iteke Weeda (3) meent dat dit te maken heeft met de onderwaardering van ‘typisch vrouwenwerk’ met ‘zorgen voor’ als basis. Het lijkt erop dat vrouwen en typisch vrouwenwerk standaard aan elkaar gekoppeld worden, aangezien vrouwen ook minder betaald krijgen dan mannen voor dezelfde werkzaamheden. Dus ook voor werk dat niets met zorgen te maken heeft. Cultureel gezien zouden we kunnen stellen dat vrouwen en vrouwelijke eigenschappen nog steeds minder gewaardeerd worden dan mannen en mannelijke eigenschappen. Zowel mannen als vrouwen dragen hieraan bij; het is een culturele constatering. Een relevante kanttekening bij dit verhaal is het feit dat vrouwen in Nederland tot 1956 (!) handelingsonbekwaam geacht werden zodra ze trouwden en kinderen kregen. Als ambtenaar werden ze tot die tijd ontslagen als ze gingen trouwen. Ambitieuze vrouwen moesten zoeken naar andere oplossingen om toch hun innerlijke drive te kunnen volgen. Dit was de cultuur waarin Nina opgroeide.

Overleven

Vanaf het moment dat Nina de wind van voren kreeg bij WorldOnline, waren veel mensen plots niet meer geïnteresseerd in haar.  In het bijzonder de ambassadeursnetwerken en andere vrouwen-aan-de-top-clubjes hielden zich afzijdig. Hoe komt dat? Er wordt zeer op vrouwen zoals Nina gelet. Als ze een misstap maken dan komt het ‘zie-je-wel-gedraag-je-toch-als-een-vrouw’ principe van onze cultuur om de hoek kijken. De top van het bedrijfsleven en de politiek is mannelijk georiënteerd, zeggen zowel Iteke Weeda als Sylvia Borren (4). Vrouwen die zich naar boven werken, worden argwanend in de gaten gehouden. Algemeen gesproken zijn er volgens Iteke Weeda vier overlevingsstrategieën die ingezet worden door een minderheid zodra ze met een meerderheid in aanraking komen. Dit zijn in het geval van vrouwen in een topfunctie: de beste van de meerderheid worden (lees in dit artikel: meer man worden dan mannen), stil blijven en als aangepast ‘token’ door het leven gaan (stoppen met carrière maken), vechten en pogen te winnen of medestanders te vinden (de emancipatie golven volgen, zoeken naar een passende uitweg) en de laatste is opgeven, separeren en weggaan (moeder of huisvrouw worden en dit als excuus gebruiken).

Vrouwen in het bedrijfsleven maken ook gebruik van deze strategieën. Een van de oorzaken dat er in Nederland zo weinig vrouwen aan de top staan, kan komen door de (onbewuste) keuze die vrouwen maken om te overleven in het mannelijk georiënteerde bedrijfsleven door te kiezen voor strategie twee of vier.

Om globaal inzicht te geven in de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke eigenschappen is  een tabel  (5) toegevoegd

Welke strategie heeft Nina gekozen? Zij is een symbool geworden voor vrouwen met ambities die een plek proberen te verwerven in het Nederlandse bedrijfsleven (of overheid). Hierin verschilt ze niet van mannen met ambities. Nina maakt vaak gebruik van gedrag dat als mannelijk bestempeld kan worden: agressief, dominant, overheersend. Maar ze blijft een vrouw die tevens haar emoties toont en gevoelig, zacht, vriendelijk en emotioneel kan zijn. Dit maakt het aannemelijk dat ook zij worstelt met de vraag hoe haar ambities als vrouw vorm te geven. Net zoals veel vrouwen in de huidige tijd had ook zij geen goed rolmodel. Dat is de impasse waar veel vrouwen in Nederland (en waarschijnlijk wereldwijd) samen met haar in klem zitten. Nina’s onzekerheid over haar positionering is voer voor de media, die zijn dol op onzekerheden. Journalisten maken haar dus ook helemaal af. Smit vormt hierin geen onderscheid. En Nina heeft er last van.

Smit maakt tevens zichtbaar dat iemand met ambities, en de wens om zichzelf trouw te blijven, mensen om zich heen nodig heeft die hem of haar ondersteunen om die ambitie te realiseren. Personen die iets in diegene zien. Dit laatste was bij Nina ook het geval. Nina kiest dus voor een gecombineerde eerste en derde strategie, respectievelijk de beste van de meerderheid worden en vechten/medestanders vinden. De ambitieuze drang moet dan wel enorm zijn, wil een vrouw deze combinatie kiezen, want het is bij lange na niet de makkelijkste weg. De meeste vrouwen kiezen er dus ook ‘bewust’ voor om niet - of deeltijd - te werken.

Veel mensen geloofden bij aanvang van de samenwerking in Nina. Waar kwam dat door? Smit houdt het op haar charmes, op haar talent om de juiste matches te maken, op het feit dat ze werkelijk hondsbrutaal is en op haar vermogen mensen perfect tegen elkaar te kunnen uitspelen. Ze heeft ook juridische en economische experts om zich heen gehad. We kunnen lezen dat haar bedrijven zeer goed in staat waren om de juridische en economische grenzen op te zoeken. Het mag duidelijk zijn dat dit soort ondersteuning nodig was om de naar schatting 500 miljoen euro te verdienen rondom de beursgang van World Online. Een beursgang is niet iets wat je in je eentje doet. En het is zeker niet iets waarbij charmes alleen voldoende is. Een radar van mensen en organisaties is betrokken bij de beursgang van een bedrijf.

De doorbraak?

We kunnen uit het boek opmaken dat Nina’s stijl van leidinggeven altijd wat directief is geweest. Deze leiderschapsstijl past bij de gevestigde orde van the old boys. En dit moeten vrouwen aan de top vaker hanteren om serieus genomen te worden in de politieke spelletjes die daar domineren. Dat hebben we eerder al kunnen lezen. Wij vinden zo’n attitude echter niet bij een vrouw passen. In de 21^ste eeuw spreekt zo’n agressieve en hautaine houding überhaupt steeds minder mensen aan. ‘Verbinden, samenwerken, transparantie en integriteit’ zijn slechts een paar termen die voor leiders van de 21^ste eeuw van belang zijn. Dit zijn vrouwelijke eigenschappen (6). Onderzoek heeft dan ook uitgewezen dat vrouwen vaak veel betere managers zijn (7). Neelie Kroes zegt in een interview op talentmanagement.nl dat vrouwen anders werken en daardoor iets toevoegen aan de boards. Ze stelt dat vrouwen zakelijker en efficiënter zijn. Ook geeft ze aan dat het belangrijk is om intrinsiek gemotiveerd, flexibel en ambitieus te zijn. Feit is dat vrouwen het echter meestal moeten bekopen met een negatief imago (zie Nina) of minder inkomsten.

De vraag komt op welke leiderschapstijl aansluit bij de gevestigde orde en tegelijkertijd ruimte laat voor aansluiting bij de toekomst. Een vernieuwde toekomst waar vrouwen een belangrijke rol in zullen moeten gaan spelen, willen we het welzijn van ons allen verbeteren.

Nina sloot aan bij de vernieuwing van de jaren negentig: internet. Echter het 'old boys network' had niets met internet en vernieuwing. ‘Oude jongens’ impliceert al dat daar vaak weinig vernieuwingsdrang te vinden is. Dit schuurde en ze was niet in staat dit te boven te komen. Dat is ook een hele opgave, zeker in een maatschappij waar vrouwen dus eigenlijk niet ambitieus mogen zijn.

Talentvolle vrouwen zouden gewaardeerd en ondersteund moeten worden in plaats van afgekeurd (op hun onzekerheden in het vinden van de passende weg). Zonder afbreuk te doen aan de kracht en talenten die mannen inbrengen. Zo kan een samenwerking tot grote mogelijkheden leiden.

De toekomst zal het leren

Nina zet tot nadenken aan. Over de positie en mogelijkheden van vrouwen in de (harde) zakenwereld en in onze maatschappij als geheel. Over leiderschap. Over het fenomeen en de persoon Nina. Over de rol van de media.

Het beeld dat de media van haar geschapen heeft, vertolkt hoe we hier in Nederland werkelijk over vrouwen aan de top denken. We zeggen dit te steunen, maar in de praktijk valt dat behoorlijk tegen. Een constructieve ontwikkeling is niet alleen de taak van de vrouwen. Het is de taak van onze hele natie om te herwaarderen en onze schaduwkant te erkennen. Zo kunnen we boven onze huidige attitude en gedrag uitstijgen en aansluiten op de grillen van de 21^ste eeuw. Deze eeuw heeft het meer dan nodig dat vrouwen zoals Nina wel gewaardeerd en gezien worden voor de bijdrage die ze leveren en de lessen die we van hen kunnen leren.

Willemijn Kemp is consultant en projectmanager gespecialiseerd in duurzame en sociale innovaties. Ze heeft haar eigen adviesbureau: Vital Interest.

NINA De onweerstaanbare opkomst van een power lady Eric Smit Prometheus Amsterdam, 2010 ISBN 978-90-446-1465-7

1. Haar eigen zaak, Ambitieuze vrouwen kiezen steeds vaker voor eigen bedrijf
2. Intermediair, Wat houdt vrouwen tegen
3. Sociologe en emeritus hoogleraar emancipatievraagstukken. Informatie afkomstig uit een interview met haar in Juni 2010.
4. Oud directeur Oxfam, momenteel co-chair World Connectors. Informatie afkomstig uit een interview met haar in Juni 2010.
5. Gebaseerd op: “She, understanding feminine psychology”, Robert A. Johnson1989, “He, understanding masculine psychology”, Robert A. Johnson 1989, “Femininity/Masculinity”, Jan E. Stets and Peter J. Burke in “Encyclopedia of Sociology, Revised Edition”, Pp. 997-1005 in Edgar F. Borgatta and Rhonda J. V. Montgomery (Eds.) 2000, “Goddesses in every woman”, Jean Shinoda Bolen 2004.
6. Zie de tabel 'vrouwelijke en mannelijke eigenschappen'.
7. Waarom vrouwen betere managers zijn. ManagementSite, mei 2008.