Saboteurs in je team? Die moet je (anders) aanpakken!

Ken je het spelletje 'Saboteur'? Dat is een spel waarin je als team kabouters een gang moet graven naar een diamant. Maar binnen jouw team zit een saboteur die het proces zodanig kan dwarsbomen dat je de gang niet gegraven krijgt. Ook op het werk kunnen in jouw team saboteurs zitten; mensen die bewust of onbewust het proces vertragen. Mensen met een passief-agressieve coping zijn ook (onbewuste) saboteurs. Hoe herken je ze en hoe kun je hun saboterende gedrag ombuigen naar betrokkenheid?

Passief-agressief, wat is dat?

Passief-agressief houdt in dat iemand kritiek heeft op zijn omgeving, maar hierin altijd de confrontatie uit de weg gaat. Mensen die een passief-agressieve coping hebben, laten hun weerstand of ongenoegen op een verkapte manier zien, door te laat te komen, afspraken te vergeten, opdrachten (uiteraard altijd met een reden) niet of te laat uit te voeren etc. Ze zijn daarmee saboterend, zonder dat je goed de vinger erop kunt leggen. En dat wekt frustratie en irritatie op. Passief-agressieve persoonlijkheden zijn vaak de voortrekkers als er sprake is van ondergronds verzet binnen een bedrijf.

Waarom doen ze dat?

Passief-agressief gedrag vloeit voort uit een mengeling van verzet tegen autoriteit enerzijds en angst voor conflict anderzijds. Vaak vindt dit zijn oorsprong in de voorgeschiedenis. Er is voor deze mensen meestal vroeger een reden geweest om zich te verzetten tegen autoriteitsfiguren (vaak één van de ouders). Tegelijkertijd hebben ze geleerd om dit niet openlijk te doen, aangezien dit tot conflict, kritiek of persoonlijke afwijzing leidde. Mensen met een passief-agressieve coping hebben moeite om hun standpunt op een opbouwende manier voor het voetlicht te brengen, voelen zich snel aangevallen en hebben daarin bij voorbaat het gevoel niet gehoord of begrepen te worden. Dat kan dus een flinke puzzel zijn als je een dergelijke persoonlijkheid in je team hebt zitten.

Vanuit welke overtuiging functioneren passief-agressieve mensen?

Passief-agressief gedrag vloeit voort uit de volgende onderliggende overtuigingen, welke gekoppeld zijn aan leer-ervaringen uit het verleden: 'Ik word toch niet gehoord of begrepen. Mijn mening doet er niet toe. Als ik mij uitspreek dan geeft dat ellende en word ik afgewezen. Anderen zijn niet te vertrouwen. Ik moet mezelf beschermen. Zie je wel, ik doe er niet toe.'

Het lastige is dat ze deze overtuigingen juist met hun gedrag ook bij hun omgeving bevestigen: Passief agressieve mensen kunnen snel ergernis en discussie opwekken. De omgeving heeft het gevoel aan een dood paard te trekken en zij proberen samenwerking uiteindelijk te vermijden. Gevolg: deze persoon gaat zich uiteindelijk wéér als een paria voelen, waar iedereen tegen is. Een self-fulfilling prophecy, zoals dat heet. Je kunt dit als collega of leidinggevende ombuigen door deze personen juist te erkennen in hun bestaan en hen waardering te geven voor wie ze zijn. Want dat zijn ze niet gewend en het geeft hen de mogelijkheid om hun stellige overtuigingen nog eens te herzien.

Hoe hier als leidinggevende of collega mee omgaan?

Drie tips om je op weg te helpen

1. Passief-agressief gedrag is direct voelbaar. Benoem het wanneer je voelt dat er iets zit te borrelen in deze persoon en nodig hem op een vriendelijke wijze uit om zijn ongenoegen te ventileren. Toon begrip en probeer je in hem te verplaatsen. Wees je ervan bewust dat juist deze mensen weinig oefening hebben gehad in het opbouwend uiten van hun ongenoegen, waardoor ze hierin onhandig en soms kwetsend kunnen overkomen. Waarschijnlijk verwachten ze vanuit eerdere ervaringen dat ze de mond gesnoerd worden, dus juist jouw mildheid en een oordeelvrije houding kunnen deze personen helpen om zich te uiten, in plaats van ondergronds te gaan. Bedenk dat jij deze persoon daarmee de mogelijkheid biedt om op een veilige manier te leren om feedback te geven en te ontvangen. En dat is voor hem een groot goed.
2. Benader deze persoon respectvol, maar stel wel grenzen. Begripvol zijn is iets anders dan deze persoon altijd gelijk geven of naar de mond praten. Uit waardering over zijn openheid, maar bak geen zoete broodjes. Voor mensen met een passief-agressieve neiging kan het een vreemd idee zijn dat je het oneens kunt zijn over elkaars standpunt, maar dat dit geen persoonlijke afwijzing hoeft te zijn. Besteed daar aandacht aan en benoem dit onderscheid expliciet. Spreek in 'en-en' termen: je kunt gewaardeerd worden én het oneens zijn met elkaar. ( 'Ik waardeer jouw mening en feedback, het doet me goed om te zien dat je zo betrokken bent. En ik ben het hierover niet met je eens').
3. Mensen die passief-agressief gedrag vertonen doen dit vaak uit een onderliggend gevoel van angst en minderwaardigheid. Ze gaan ervan uit dat hun mening niet zal worden gewaardeerd of serieus genomen. Je kunt hen enorm positief stimuleren door ze regelmatig om hun mening te vragen en deze ook mee te nemen in de besluitvorming. Daarmee geef je hen de boodschap: jouw mening doet ertoe, jij doet ertoe en je bent een waardevolle aanvulling voor het team.

Bovenstaande tips vragen best wel wat van jouw geduld en empathisch vermogen. Want het vraagt van je dat je soms precies het tegenovergestelde doet dan wat deze persoon in je opwekt. Maar als je hiermee in staat bent om de cirkel van passief-agressieve coping om te buigen naar medewerking en betrokkenheid, dan is dat gegarandeerd de moeite waard. Een passief-agressieve medewerker die ervan overtuigd raakt dat hij er voor jou wél toe doet, die zou nog wel eens de meest waardevolle, loyale en betrokken collega kunnen worden die je ooit hebt gehad.