Waarom onethische praktijken onbestraft blijven bij grote concurrentie

Wanneer treden leiders op tegen ethische misstappen in hun bedrijf en wanneer zien ze dit soort gedrag door de vingers? Uit onderzoek van Niek Hoogervorst van Rotterdam School of Management, Erasmus University (RSM) en Pieter Desmet van zusterfaculteit Erasmus of School of Law blijkt dat managers die denken dat hun bedrijven in sterk concurrerende markten actief zijn, eerder geneigd zijn onethische beslissingen die het bedrijf winst opleveren af te doen als 'acceptabele bedrijfspraktijken'.

De onderzoekers hebben een experiment opgezet waarbij ze deelnemers vroegen naar hun mening over het doelbewust oververzekeren van cliënten, duidelijk onethisch gedrag. De helft van de deelnemers werd verteld dat hun denkbeeldige verzekeringsmaatschappij in een stabiele markt actief was. De andere helft kreeg te horen dat hun bedrijf in een sterk concurrerende markt actief was. Uit de resultaten blijkt dat die laatste groep eerder geneigd was onethisch gedrag goed te keuren als dit winst oplevert voor het bedrijf.

Moordende concurrentie

Volgens de onderzoekers toont het onderzoek aan dat in een sterk concurrerende marktomgeving eerder een 'beslissingskader' wordt geactiveerd dat gericht is op praktische zakelijke beslissingen, dan een beslissingskader waarin mensen beslissingen nemen op basis van morele waarden. Mensen kunnen altijd beide beslissingskaders gebruiken, zegt Niek Hoogervorst, maar de marktomgeving van het bedrijf bepaalt welk kader wordt geactiveerd.

Taal is mogelijk belangrijk hierbij, zeggen de onderzoekers. Het gebruik van uitdrukkingen als 'targets', 'moordende concurrentie' en 'bezuinigingen' geven managers aanwijzingen over de zakelijke omgeving van hun bedrijf. En zo kunnen instrumentele overwegingen belangrijker worden bij het nemen van beslissingen dan morele overwegingen.

Disciplinaire maatregelen

Uit het onderzoek blijkt verder dat de invloed van de marktomgeving op ethisch gedrag verder gaat dan enkel iets aanmerken als onethisch. In sterk concurrerende markten worden werknemers ook minder snel disciplinair aangepakt als hun ethische misstap winst voor het bedrijf oplevert.

Blinde vlek

Volgens de onderzoekers wijzen hun bevindingen erop dat managers in sectoren waar traditioneel veel concurrentie is, zoals de financiële sector, de media of de auto-industrie, waarschijnlijk het meest geneigd zijn onbewust een blinde vlek te ontwikkelen en onethisch gedrag goed te keuren als dat winst voor het bedrijf oplevert. Deze situatie kan worden aangepakt door strengere regels en hogere boetes op te leggen. Dit leidt echter tot grote uitdagingen en hoge kosten voor de handhavingsinstanties. Bovendien leidt deze  aanpak volgens hen waarschijnlijk ook niet tot een sterker bewustzijn over ethiek.

Om dit bewustzijn te creëren moet moraliteit onderdeel gaan uitmaken van het vocabulaire van organisaties, bijvoorbeeld door leiders te leren dat moraliteit een belangrijk onderdeel van zakendoen is, zo betogen de onderzoekers. Business schools zouden hun studenten ook moeten leren dat het belangrijk is niet alleen naar de resultaten onder de streep te kijken, maar ook naar de manier waarop deze resultaten worden behaald, besluiten ze.

Noot: Het artikel: Desmet, P.T.M., Hoogervorst, N. & Dijke, M.H. van (2015). 'Prophets vs. profits: How market competition influences leaders' disciplining behavior of ethical transgressions' is gepubliceerd in The Leadership Quarterly, 26, 1034-1050.

Bron RSM/Discovery

Leiderschap en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn belangrijke onderdelen  van de Parttime Master Bedrijfskunde, Rotterdam School of Management, Erasmus University. Meer informatie over deze deeltijd opleiding treft u hier of bezoek een voorlichtingsavond.