Onderwijs: vernieuwing of betutteling?

• De sturing van de overheid
• Betutteling maakt passief en afhankelijk
• Zelf verantwoordelijk voor het eigen leren
• Creeer een goede leeromgeving

De sturing van de overheid

Onderwijs en vernieuwing trekken al jaren samen op. De meeste vernieuwingen zijn er op gericht de scholen meer vrijheid te geven om zelf de verantwoordelijk te nemen om met de verschillende stakeholders - en dan vooral de leerling - de onderwijsinhoud en organisatie af te stemmen. Het gaat immers om de verantwoordelijkheid en ambitie van de leerling.

Het resultaat is dat vanuit de overheid allerlei regels worden bedacht om de verantwoordelijkheid van de scholen en daarmee van de leerling in te kaderen. Denk maar aan de 1040 uren discussie binnen het voortgezet onderwijs. Het gevolg is dat de meeste scholen gaan afwachten wat de nieuwe regels en kaders worden.

Onderwijsvernieuwing komt op deze manier niet vanuit een concept rondom de leerling, maar vanuit door de overheid bedachte kaders. Op dit ogenblik is de discussie over de invoering van het nieuwe leren in het MBO weer actueel. De overheid heeft onlangs besloten de verplichte invoering in 2008 te verschuiven naar 2010. Meteen wordt de haalbaarheid hiervan weer ter discussie gesteld. In de afgelopen maanden heeft het rapport “Tijd voor Onderwijs” van de commissie Dijsselbloem weer nieuwe informatie opgeleverd. De tweede kamer gaat zich over de inhoud buigen. Waar gaat dit naar toe?

Betutteling maakt passief en afhankelijk

Je ziet de betutteling in het onderwijs toenemen. Overal is wel een vangnet of een regel voor. Het risico voor het onderwijs - en dus de leerling - is het gevoel dat je als leerling toch wel een reddingsvest krijgt toegeworpen. Het probleem van de leerling, wordt het probleem van de docent of iemand anders. De verantwoordelijk ligt niet meer bij de leerling maar bij de omgeving van de leerling.

Hoe krijg je de verantwoordelijkheid waar die hoort? Bij de leerling dus. Niet omdat je als school niets wilt doen, maar je verschuift de reddingsactie naar een hulpactie. In de praktijk betekent dit een fundamenteel andere aanpak van een onderwijsinstelling. De verantwoordelijkheid voor het leren moet meer in de handen van de leerling en niet in handen van de school. De leerling moet er iets van gaan maken. Je wordt als leerling meer serieus genomen.

Zelf verantwoordelijk voor het eigen leren

De schoolloopbaan van iedere leerling begint bij het basisonderwijs. Daarna vervolgt de leerling zijn of haar weg in onderwijsland. Iedere school als facilitator bij het verwezenlijken van de individuele ambitie. Gemiddeld doorloopt iedere leerling 3 scholen in zijn schoolloopbaan. Iedere school heeft veelal weer een eigen aanpak om de leerling te faciliteren bij het verwezenlijken van deze ambitie. Vaak is dit gekoppeld aan een didactisch concept. Het zou toch mooi zijn als, bij het doorlopen van de scholen, je als leerling steeds meer het gevoel krijgt dat je zelf verantwoordelijk bent voor je leer- en ontwikkelproces.

In Nederland zit ongeveer 65% van de jongeren op het VMBO. Een groot deel van deze jongeren stroomt door naar het MBO. Dit is ook de groep waar men in Nederland het meest kritisch naar kijkt. Dit zijn onze toekomstige dragers van de economie en algemene beschaving in Nederland. Het is immers de grootste groep. De druk ligt dan ook erg hoog bij scholengemeenschappen (onder andere ROC’s) die deze jongeren moeten toeleiden naar een zinvolle betaalde baan of een doorstroom naar een hogere vervolgopleiding. Vooral de voorbereiding op een baan vergt een specifieke aanpak en samenwerking met het bedrijfsleven. Het is immers een beroepsopleiding. Enerzijds moet er kennis en vaardigheden door de leerling worden opgedaan en aan de andere kant moet er veel aandacht worden besteed aan die competenties die er toe moeten leiden dat je goed aan een arbeidsproces kunt deelnemen. Vooral dit laatste leidt niet altijd tot de gewenste match. De kloof tussen werk en leren is vaak toch wel erg groot. Het gaat dan niet zo zeer om de kennis, maar vooral om de beroepshouding. Ogenschijnlijk simpele zaken als op tijd komen en samenwerken met je collega’s blijken in de praktijk grote barrières. Het beroepsonderwijs moet de leerling op deze zaken voorbereiden. Het vanzelfsprekende “van vroeger” is eraf.

De school heeft vandaag de dag met deze leerling heel wat te stellen. Het gaat dan vooral om het in beweging krijgen van deze leerling. Het begint al met basale zaken als, jas uit, pet af, mobieltjes uit, i-pod uit, niet hangen in de banken, boeken op tafel en opletten. Je zou maar iedere dag als leraar hiermee je les moeten starten. Kan het ook anders?

Hier volgt als voorbeeld uit de praktijk een interessant initiatief: Het College Hotel in Amsterdam.

Creëer een goede leeromgeving

Het belangrijkste bij het opzetten van initiatieven als het College Hotel, is het ontwikkelen van een goed concept. Binnen dit concept moet het leren in de breedste zin van het woord een prominente plaats innemen. Welke leereffecten wil je er uit halen voor de leerling? Bij het College Hotel staat het servicegerichte centraal. De houding om de gast het naar de zin te maken moet duidelijk zichtbaar zijn in dit concept. Ik kan mij voorstellen dat bij andere concepten dit anders ligt. Misschien meer gericht op het product. Dit kan bijvoorbeeld door het neerzetten van een recyclecentrum voor computers dat gerund wordt door leerlingen.

Ik weet zeker dat het creëren van een contextrijke leeromgeving een bijdrage kan leveren aan de vermindering van de uitval in het beroepsonderwijs. Het sluit meer aan bij de huidige generatie. Ik weet ook dat we er nog lang niet zijn. Alle ervaringen en ideeën op dit terrein moeten we maximaal gebruiken.