Geef innovatie een flinke impuls: omarm ambiguïteit!

Vaak kan informatie die tot ons komt, op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Dat kan soms leiden tot verwarring. Tegelijkertijd biedt het de mogelijkheid om tot meer inventieve oplossingen te komen.

De rol van ambiguïteit

‘De donkere kamer van Damokles’ was een van mijn favoriete boeken op de middelbare school. Het verhaal speelt zich af tijdens de tweede wereldoorlog, waarbij de hoofdpersoon opdrachten krijgt van een dubbelganger, die verzetsman is. De roman van W.F. Hermans grijpt je als lezer meteen bij de lurven, en blijft spannend tot het einde. Tegelijkertijd laat het je met de nodige verwarring achter. Dat geldt zeker ook als je de bioscoop uitkomt na het zien van ‘Als twee druppels water’, de verfilming van het boek door Fons Rademakers. Die verwarring wordt mede veroorzaakt, omdat het plot van het verhaal, op verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd. Je vraagt je telkens af of de opdrachtgever nu echt, of slechts een verbeelding van de hoofdpersoon is. En ook in de kunstwereld speelt ambiguïteit soms een belangrijke rol. Wat dacht u van Picasso? Die zag in het stuur van een fiets, de horens van een stier. Vervolgens last hij stuur en zadel aan elkaar, en creëert de kop van het beest.

Ambiguïteit mag dan een belangrijke rol spelen in de literatuur, de film, of in de kunstwereld, maar in het gewone dagelijks leven zien we een heel ander beeld. De meeste mensen hebben er een aversie tegen, en ook in het bedrijfsleven staat men hier in het algemeen weinig tolerant tegenover.
Dubbelzinnige informatie leidt in veel gevallen maar tot verwarring, en de nodige miscommunicatie op de werkvloer. Echter gewoon blijven varen op continuïteit en zekerheid kan ook een belangrijke valkuil zijn. Dat ondervond een grote Amerikaanse fabrikant van filmrolletjes in het recente verleden. Het management zag daar veel te laat in, dat klanten niet alleen camera’s kochten om er foto’s mee te maken. Die wilden vooral beelden snel kunnen opslaan, bewerken, en via verschillende kanalen kunnen delen. En als dat veel goedkoper en makkelijker digitaal kan, mis je de boot als je gefixeerd blijft op de verkoop van je oude vertrouwde product!

Toch speelt die dubbelzinnigheid zo nu en dan, een niet onbeduidende rol in ons dagelijks leven. We zien bijvoorbeeld volop kans, om producten op alternatieve manieren toe te passen. Wat te denken van bakstenen? Je kunt er bijvoorbeeld met planken een boekenkast van maken, maar je kunt er ook flink mee besparen op het waterverbruik. Gewoon door deze in het reservoir van het toilet te leggen. En wie heeft er nou tijdens een wandeling of fietstocht geen bladeren als substituut voor toiletpapier gebruikt? En bijna elke kwajongen heeft wel eens van postbode-elastiek een katapult gemaakt, of met een pvc-buis uit de bouw pijltjes weg geschoten. Ook in een andere context zien we vaak kans, uiterst inventief om te gaan met alledaagse spullen. Wat dacht u van de kliko, waar we iedere dag ons afval in dumpen? Een oud collega natuurkunde van mij, zag hierin de mogelijkheid, om de wet van Archimedes toe te lichten. Tijdens het practicum kroop hij gehuld in een zwembroek, in een halfgevulde afvalcontainer met water. Aan de hand van de stijging van het waterpeil konden leerlingen uit de derde klas zijn gewicht bepalen. Hilariteit alom, maar door het alternatief gebruik van de grijze kliko, hadden ze meteen door wat die Griekse geleerde nu precies bedoelde. Een Eureka-momentje om nooit te vergeten!

Omarm ambiguïteit

Er zijn verschillende manieren om los te komen van ons beperkte blikveld, waarbij we steeds met dezelfde bril naar problemen blijven kijken, en weinig open staan voor verschillende opties.

Ten eerste door te onderzoeken, hoe men in andere sectoren soortgelijke problemen aanpakt.
De eerste goed werkende en betaalbare computermuis komt bijvoorbeeld pas tot stand, door goed naar het functioneren van de deodorantroller te kijken. En de ontwikkeling van de deodorant, is op haar beurt weer sterk geïnspireerd, door het mechanisme van de ballpoint. Kruisbestuiving kan onze ogen openen, voor meer alternatieve oplossingen, en voorkomt dat we een doodlopende weg inslaan.

Stel daarnaast de juiste vragen.
Vaak zitten we met onze neus te dicht op de problemen, hebben we last van tunnelvisie, waardoor we andere mogelijkheden uitsluiten. Illustratief is een broodje-aap verhaal over de NASA. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie gaf in het verleden miljoenen dollars uit voor de ontwikkeling van een pen, waarmee men in de ruimte kon schrijven. Door het ontbreken van de zwaartekracht werken pennen niet in de ruimtecapsule. Daarom is het idee, om hiervoor een speciale 'ruimtepen' te ontwikkelen. Via een ingenieus systeem wordt de inkt voortaan naar de onderkant van de pen gestuwd. De Russen benaderen ondertussen hetzelfde probleem, maar gaan uit van een totaal andere vraagstelling. Zij vragen zich het volgende af: met welk voorwerp zou je in de ruimtecapsule goed kunnen schrijven? Al snel komen ze uit bij een goedkoop en prima werkend alternatief voor de pen: het potlood!

Je ogen goed de kost geven kan ook helpen, om andere betekenissen te geven aan de informatiestroom die nu op je afkomt. Veel ondernemers en leidinggevenden schieten vanwege de huidige situatie in de kramp, en zien door de bomen het bos niet meer. Corona is in hun ogen eerder een grote bedreiging dan een kans. Maar er zijn ook bedrijven die hier uitstekend mee om weten te gaan, en voortdurend op zoek gaan naar nieuwe mogelijkheden, en daar goed op weten in te spelen. Waarom zou je bijvoorbeeld geen gebruik maken van chartervliegtuigen, die nu werkloos aan de grond staan, en voorheen voor vakantievluchten werden ingezet? Een Belgische onderneming zet die nu in, om Roemenen van hun thuisland naar Nederland en België te vervoeren. Voorheen gingen veel Oost-Europeanen met de bus of eigen auto hier naar toe. Nu worden ze vanwege Corona bij de grens met Hongarije tegen gehouden. De enige optie is dan nog, om via het luchtruim telers in België en Nederland te bereiken. Een gat in de markt, dat je pas in volle omvang ziet, als je de crisis in de luchtvaartsector, op verschillende manieren weet te interpreteren!

Van nature zijn we gehecht aan zekerheid en continuïteit, en blijven we het liefst binnen onze comfortzone, waar we werken volgens de geldende regels. Maar wie de creativiteit en innovatie een flinke impuls wil geven, zou meer open moeten staan voor ambiguïteit. In veel gevallen hoef je daar helemaal niet veel voor te doen. Bijvoorbeeld door morgen wat tijd vrij te maken, om de ‘De donkere kamer van Damokles’ te gaan lezen!

Bronnen

Hermans, W.F., De donkere kamer van Damokles, G.A. van Oorschot, Amsterdam.
Kelley, Tom, Creative confidence, unleasing the creative potential within us all, Random House Company, New York.
Oech, Roger von, A Wack on the Side of the Head, Business Plus, New York.