Motivatie is een overgewaardeerd concept, een mythe. Het concept motivatie heeft ons een hoop leed gebracht en tegelijkertijd is het een concept dat velen omarmen. We kennen allemaal de inspiratiesessies waarin we warm gemaakt worden voor een nieuwe koers. Met mooie verhalen en gelikte filmpjes moeten we in de gewenste richting gaan denken. Er bestaan echter geen toverstokjes waarmee je de organisatie door middel van mooie woorden goed laat presteren. Als de mensen niet competent zijn om hun rol bekwaam uit te voeren, of binnen de groep hanteert men niet de juiste werknormen, zal een verleidelijke visie over het volgende managementmodel geen enkel verschil maken.

“The necessity to change has to overcome the necessity not to change, or the desired change just won’t happen” Lee Thayer

Motivatie op de snijplank

Motivatie betekent vaak dat je prestaties van mensen kunt verbeteren met de ‘juiste’ woorden. Wat de ‘juiste’ woorden zijn hangt af of het aansluit bij dat wat de ontvanger als ‘juist’ beschouwd. Niet jij maar de ander bepaalt wat ‘juist’ is. Stel je wilt een verandering initieren waarin mensen weinig zien, dan zijn de ‘juiste’ woorden niet te vinden. Daarnaast bestaan er normen. In een afdeling waar middelmatige prestaties de norm zijn, wordt elke poging van om daar bovenuit te stijgen al gauw bespot. We kennen allemaal wel de collega’s die mentaal opgepompt terugkomen van trainingen of nieuwe collega’s die zichzelf weer eens zo nodig moeten bewijzen. Motivatie legt het dan af tegen de bestaande normen.

Mensen zijn gewoontedieren. Door de tijd heen ontwikkelen we mentale modellen, die als raam functioneren voor hoe we naar de wereld kijken. Deze mentale modellen zijn (grotendeels) onbewust en functioneren als een automatische piloot. Het voordeel is dat we allerlei handelingen en situaties snel kunnen uitvoeren en begrijpen zonder daar lang over na te hoeven denken. Hier wringt de schoen. Voor iemand nog maar iets heeft gezegd is er al een oordeel gevormd over wat de ander bedoelt. Wat zijn dan nog de ‘juiste’ woorden?

Voorbeeld

Een beleidsmedewerker had een memo geschreven voor de directie om in kaart te brengen welke opties voor een bepaald probleem haalbaar waren. Het nieuwe directielid die erover ging had ‘ervaring’ opgedaan in het oplossen van dit soort problemen. Zij had bepaalde voorkeuren ontwikkeld voor een oplossingsrichting. De beleidsmedewerker merkte in de vergadering dat er al geredeneerd werd in de richting die de voorkeur had van het directielid. De andere opties waren van tafel voordat het stuk echt gelezen was. Dit bleek uit de vragen die ze stelde over de andere opties. Als  ze het stuk met aandacht gelezen had, had ze de vragen niet hoeven te stellen.

Wie nemen de besluiten?

Je kan mensen wel prima motiveren in de richting die ze zelf op willen gaan. Je kan mensen ook prima motiveren gedrag te laten zien dat bij hen past. Het gaat je niet lukken ze te motiveren iemand anders te worden. De besluiten die mensen zelf nemen vormen de weg die ze bewandelen, niet de besluiten die ze opgelegd krijgen. Als je mensen probeert weg te motiveren van dat wat ze kennen, vorm je een dreiging voor wie zij zelf zijn, voor hun identiteit. Je vraagt ze hun comfortzone te verlaten.

We hebben onszelf geleerd om met inspirators om te gaan. We knikken ja, praten mee en vervolgens doen we wat we altijd deden.

Je kunt mensen niet motiveren om te doen wat ze niet kunnen, of hun leven op te geven voor iets waar zij niet in geloven.

De inspiratiesessie

In veel organisaties worden inspiratiesessies georganiseerd om medewerkers te inspireren voor een nieuw idee. Het is mij niet duidelijk waarom die sessies georganiseerd worden. Het lijkt eerder op een vorm van vermaak om even uit de saaiheid van de echte werkwereld te stappen. Dit is niet sceptisch maar realistisch. De sessies zelf zijn soms best interessant maar vervolgens loop je de zaal uit en hoor je er niks meer van. Niemand die het interessant genoeg vindt om er iets mee te gaan doen. Je gaat bijna twijfelen aan de intenties van de persoon die dit soort sessies organiseert. Wat zou zijn of haar belang zijn?

Misha de Sterke is auteur van het boek Oh nee, een goed idee- Hoe ook in jouw organisatie je idee tot resultaat kan leiden.