Minimal management en maximale medezeggenschap/1

Met de regelmaat van de klok rijst de vraag of de ondernemingsraad nog toekomst heeft. Het antwoord is ja omdat niemand in ‘Den Haag’ er ook maar over piekert de wet te veranderen of het nu werkt of niet. En als je een beetje wil experimenteren met de ondernemingsraad, heb je toestemming nodig van de SER!

De SER, meer afschrikking is niet denkbaar. Ondernemingsraden: stilstaand en dus brak water? Ik kan het moeilijk aanvaarden en dus doe ik nog een poging. In twee columns. Dit is de eerste.

Beklagenswaardig
De leden van de ondernemingsraad zijn de meest omstreden en beklagenswaardige medewerkers van een organisatie. Nou ja, op de collega’s van ICT na natuurlijk. Leden van ondernemingsraden doen het eigenlijk nooit goed. Bestuurders klagen steen en been over hun formalisme, onkunde en detailzucht. Liever gaan ze niet met hen om. Totdat er een belangrijk besluit moet worden genomen natuurlijk, zoals een fusie of een reorganisatie, want dan lopen ze deur plat, vleiend en dreigend: of de dames en heren maar even snel ja willen zeggen.

Dunnetjes
De achterbannen doen het niet veel beter. Zo laag als de opkomst bij verkiezingen is, zo dunnetjes is de belangstelling voor het werk van de OR. Totdat er een belangrijk besluit moet worden genomen natuurlijk, zoals een fusie of een reorganisatie, want dan lopen ze de deur plat, vleiend en dreigend: of de dames en heren maar even snel nee willen zeggen.

′Sorry′
Wie zich voor de OR kandideert, heeft wat uit te leggen. En goed te maken, want er is bij de collega’s doorgaans niet veel enthousiasme om de voor een paar uur per week vrijgestelde OR-leden te vervangen. Ook leidinggevenden vinden het maar wat lastig als medewerkers in de ondernemingsraad gaan zitten. Het zal niet voor het eerst zijn dat een medewerker een dip in zijn loopbaan meemaakt als prijs voor zijn deelname aan de OR.

Pluche
Het gebrek aan kandidaten heeft tot gevolg dat er maar weinig verversing plaatsvindt in ondernemingsraden, weer een reden om misprijzend te doen: plucheklevers! En dan kunnen ze ook nog eens niet ontslagen worden! De OR als vluchtheuvel voor uitgerangeerde en disfunctionerende medewerkers.
Kortom, een legitimatieprobleem van-heb-ik-jou-daar.
U vindt dit vast een veel te ongenuanceerd beeld. Is het ook, maar het stemt meer met de werkelijkheid overeen dan u en ik leuk vinden. Heel veel meer!

Toekomst?
Niet voor niets rijst met eentonige regelmaat de vraag: heeft de ondernemingsraad nog toekomst? Antwoord? Ja hoor, de Wet op de ondernemingsraden wordt heus niet afgeschaft. Dat is net zo’n taboe als mijn zwarte beschrijving van de medezeggenschap van alle dag.

Gewoon negeren dan maar onder het motto ‘zo is het leven’? Kan. Iedere organisatie zoekt haar eigen optimum en er zullen altijd medewerkers zijn die zich voor zo’n ondankbare taak als de medezeggenschap willen inzetten.

Niet meer bevoegdheden
Het zou de weg van de minste weerstand zijn, maar verre te prefereren boven het kennelijk onuitroeibare idee om de bevoegdheden van de ondernemingsraden te versterken. Dus: meer onderwerpen waarover de bestuurder instemming van de OR moet zien te verwerven. Alsof de legitimatieproblemen van de OR aan zijn bevoegdheden liggen! Denkt er echt iemand dat bestuurders royaler met hun OR zullen omgaan als ze er vaker om toestemming moeten vragen? Gelooft er echt iemand dat er meer kandidaten voor de ondernemingsraden komen als hun werk nog zwaarder wordt? Alsjeblieft, kom onder die ideologische steen vandaan of beter, blijf er maar lekker onder zitten!

Twee dingen
Als ik het voor het zeggen zou hebben, zou ik twee dingen doen. De besturingsfilosofie aanpassen en de OR anders samenstellen. De eerste actie bespreek ik in deze column, de tweede in de volgende.

In de eerste plaats zou ik minimal management invoeren. Dat zou ik überhaupt doen, maar als je de medezeggenschap wil verbeteren, valt dat mooi samen. Over Minimal Management heb ik recent een  boek gepubliceerd. Samengevat gaat het hierom: het is heel goed mogelijk en in de praktijk bewezen dat een organisatie succesvol gerund kan worden met een minimum aan management, staf en regels en een maximum aan vrijheid en eigen verantwoordelijkheid voor de medewerkers.

Hoe werkt dat?

Geen potje
Het werkt omdat de overgrote meerderheid van de medewerkers met toewijding en plezier haar werk doet. Logisch, want ze zijn volwassen en hebben dus een normaal ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel en net zo normale zelfcontrole. Die maken er heus geen potje van, de dwanggedachte van vele bazen.
Teams
Kenmerkend voor deze vrolijk stemmende besturingsfilosofie is dat iedere medewerker in een team van een mannetje of 8 werkt en daar in gezamenlijkheid zijn werk regelt. Er is wel management, maar dat staat op zeer grote afstand (ga maar uit van een span of control van 1 op 120 of te wel 1 op 15 teams).
Rood potlood
Stafafdelingen worden gedecimeerd. Hetzelfde doen we met al die interne regels, instructies en voorschriften. Bijna allemaal gericht op het beheersen van de medewerkers alsof die niet goed bij hun hoofd zijn of er het liefst de kantjes van aflopen.

Zeggenschap
Tel je dit bij elkaar op en ben je niet al te – hoe zeg je dat netjes – angstig aangelegd, dan versterk je op een heel gemakkelijke en natuurlijke manier de zeggenschap van de medewerkers over hun eigen werk en leven. Let op, niet medezeggenschap, maar zeggenschap! Met als bijvangst dat de ondernemingsraad veel minder te doen krijgt.

OR moet/mag blijven
Kan de ondernemingsraad dus worden afgeschaft? Zeker niet. Er blijven altijd onderwerpen over die de gehele organisatie aan gaan, de eerder genoemde fusie en reorganisatie bijvoorbeeld. Bestuurders en medewerkers moeten daar zaken over kunnen doen en dan is een overlegplatform wel zo handig. Dat mag voor mij de OR zijn. Hij is er nu eenmaal en met wat ingrepen kan er goed meegewerkt worden.

Welke ingrepen beschrijf ik in mijn volgende column.