Leiderschap is geen titel, maar een proces van leiden en volgen. Volgen is ook leiden: door ruimte te geven, stuur je het geheel. Het is geen positie, maar een kans om de onderstroom te leren kennen – de onzichtbare laag van behoeften, potentieel en energie in elk team.

Nu hiërarchieën afnemen en invloed telt, vereist leiderschap een andere aanpak. Je bent geen baas, maar een gast in de wereld van medewerkers, klanten of leerlingen. Hun terrein is niet van jou, toch ben je verantwoordelijk. Hoe leid je zonder te forceren? Door te volgen – want zo leer je de onderstroom herkennen om die vervolgens te kunnen leiden.

Lijden wordt leiden als je volgen omarmt – net als in de tango.

Volgers Maken Leiders

Dit idee houdt stand in wetenschap en praktijk. Pearce en Conger (2003) tonen aan dat gedeeld leiderschap – waarin iedereen bijdraagt – innovatie met 20% kan verhogen en betrokkenheid versterkt. Volgen is hier leiden: je geeft anderen de ruimte om te schitteren. Amy Edmondson bewijst dat psychologische veiligheid de basis vormt: als mensen zich vrij voelen om te spreken, groeit het team. Barbara Kellerman benadrukt dat volgers geen pionnen zijn, maar medespelers die het ritme bepalen. Leiders die dit snappen, bouwen geen piramide, maar een systeem waarin volgen en leiden samenvallen.

Leiderschap als gast vraagt moed en een open houding – geen bevelen, maar uitnodigingen.

De gevolgen van 'Leiden zonder Volgen'.

Een leider die alleen leidt en niet volgt, bouwt een toren zonder fundament. Hij ziet zichzelf als de enige stuurman, terwijl de onderstroom – die onzichtbare laag van behoeften, spanningen en mogelijkheden in zijn team – onberoerd blijft. Zonder te luisteren of ruimte te geven, mist hij wat er echt speelt: frustraties worden niet gehoord, potentieel blijft onbenut, en de betrokkenheid erodeert. Zijn aanpak kan kortstondig succes opleveren – een strakke koers, snelle besluiten – maar het risico is groot. Teams raken uitgeput, innovatie stagneert, en weerstand groeit stil onder de oppervlakte. In een wereld waar invloed boven hiërarchie staat, vervreemdt zo’n leider zichzelf. 

Volgen is geen zwakte, maar een strategische keuze: wie niet volgt, kan de onderstroom niet herkennen, laat staan leiden.

Buurtzorg: Een Zorgzaam Voorbeeld
Kijk naar Buurtzorg, een Nederlandse thuiszorgorganisatie van Jos de Blok. In de traditionele zorg maakten managers zonder ervaring strenge regels. De Blok, zelf verpleger, zag dat dit niet werkte en vroeg: “Hoe willen jullie zorgen?” Hij luisterde naar zijn teams en volgde hun ideeën. Zo bracht hij een grote verandering teweeg. Het resultaat: kleine teams die zelf beslissen en goed naar cliënten luisteren. Managers waren niet meer nodig. De teams doen het nu zelf. De zorg werd beter, cliënten blijer, en kosten daalden met 30%. Het bedrijf groeide van 4 naar 10.000 medewerkers. Door te volgen, leidde hij grootst.

Leiderschap begint met luisteren, niet met spreken.

De Wiskundedocent als Gast

Of kijk naar een wiskundedocent die zijn klas serieus neemt. Elk jaar vraagt hij zijn leerlingen: “Hoe kan ik jullie beter helpen?” Hij luistert naar hun antwoorden en gebruikt die om de lessen te verbeteren. Hun feedback – soms confronterend, soms onverwacht – helpt hem de weg te vinden. Door te luisteren en dingen aan te passen, zijn de lessen beter dan het gemiddelde in het land. Hij is geen strenge meester voor de klas, maar een begeleider die laat zien: volgen is ook leiden. Want wie ruimte geeft, krijgt betrokkenheid terug.

Drie Stappen voor Jouw Aanpak

1. Nodig Uit tot Co-creatie
   Roep je team bijeen en vraag: “Wat willen jullie, en hoe kan ik helpen?” Laat hen beginnen – bijvoorbeeld door knelpunten te noemen – en faciliteer. Sanders en Stappers (2008) tonen aan dat dit betrokkenheid bouwt. Start deze week met een uur: vraag “Wat houdt ons tegen?” en kijk wat er komt. Volgen is hier leiden. 
2. Luister als Gewoonte
   Plan een halfuur waarin je zwijgt en vraagt: “Wat zie jij dat ik mis?” Noteer alleen wat je hoort, zonder te reageren. Otto Scharmer’s Deep Listening haalt nieuwe inzichten boven. Probeer het in een teammeeting – klein, maar regelmatig. Door te volgen, stuur je. 
3. Omarm Fouten als Leren
   Zeg: “Fouten horen erbij.” Deel zelf een misstap – “Ik plande te strak en hoorde jullie te laat” – en vraag input. Edmondson laat in The Fearless Organization zien dat dit vertrouwen creëert. Maak het normaal; het drijft vooruitgang. Volgen in fouten leidt tot groei. 

Een Systeem in Balans

In de natuur werken systemen waarin alles een plek heeft. Een leider als gast is een tuinier: hij forceert niet, maar laat groeien wat werkt. Dit vraagt een shift – van controle naar vertrouwen, van solo naar samenspel. Buurtzorg en de wiskundedocent bewijzen dat volgen ook leiden is.

Jij bent geen heerser, maar een gids die verbindt.

It Takes Two to Tango

Leiden als genode gast is geen zwakte, maar een keuze met resultaat. Stel de vraag die de onderstroom raakt – die verborgen mix van onverwoorde behoeften, spanningen en mogelijkheden die altijd onder de oppervlakte ligt. Luister scherp en laat los wat je vasthield. Want volgen is de kern van leiden. Geen eenmansshow, maar een zet die anderen in beweging brengt. Durf je in de wereld van  anderen te stappen, die bruisend van potentieel is? Durf jij dat te ontsluiten voor klinkende resultaten?