… acht, negen, tien. Nog maar een keer: een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien. Je kunt je woede toch nauwelijks beheersen als je het artikel van Willem Mastenbroek over het parlementaire onderzoek naar het functioneren van uitvoeringsorganisaties leest!
Goh, wat zou er toch aan de hand zijn met de belastingdienst, het UWV, het CBR, de IND, het COA, DUO en ‘wat die afkortingen ook mogen zijn’ (aldus Kamerlid Seegers, mede-initiatiefnemer van het onderzoek)?
De wereld was woest en ledig voor de Kamer het licht aandeed. Onder het mompelen van molochs, goede bedoelingen (van de Kamer uiteraard) en de menselijke maat nam men het besluit om alles aan een breed en inzicht verschaffend onderzoek te onderwerpen.
De menselijke maat
De dames en heren Kamerleden gaan er even lekker voor zitten. Lees het onderzoeksvoorstel er maar op na. Ze gaan een jaar lang studeren, praten en analyseren. Op meta-niveau wel te verstaan. Over processen en ICT dus en over de informatiepositie van de Kamer en zo. En als alles gedaan is, gaat het eindrapport naar de informateurs die volgend jaar het nieuwe kabinet moeten zien samen te stellen.
We weten dus nu wat ‘de menselijke maat’ betekent: de Kamer wil niet moe worden en vooral zijn vingers niet branden. Of – en dat zou pas echt menselijk zijn – ze weten echt niet waar ze het over hebben.
Een, twee, drie, vier, vijf … Laat maar, ik ben al weer rustig.
Eerste hulp
Ik heb een idee. Laten we de Kamer een handje helpen.
We geven ze gratis en voor niks (hopelijk in de juiste betekenis van het woord) een reeks onweerstaanbare tips waarmee ze morgen al aan de slag kunnen. Zo moeilijk is dat niet want de aarde was niet woest en ledig, het is slechts een kwestie van even opzoeken en opschrijven.
Voor mijn part doen ze ook nog dat onderzoek; dat bekijken ze maar. Ik huldig op dit punt de opvatting van Frederik de Grote (1786): Jeder muss nach seiner Façon selig werden.
Ik heb een eerste lijstje gemaakt. Vul ze aan, zou ik zeggen, maar laten we een paar dingen afspreken.
- We doen niet aan politiek. Wie bijvoorbeeld tegen belastingheffing is, moet dat elders maar zeggen.
- We blijven weg van stokpaardjes, gemoraliseer en vliegen afvangen.
- Wie zegt dat we eerst een brede probleemanalyse moeten maken, is af en moet voor straf wachten op het eindrapport van het parlementaire onderzoek.
- We spreken onze moerstaal, zonder meel in de mond. Door het woord verbinden gaat een streep.
- En alles draait om praktische bruikbaarheid!
We vragen Willem Mastenbroek de eindredactie te doen en dan bedenken we een ludieke manier om de blijde boodschap aan de gelukkige over te brengen.
Daar gaan we.
De Kamerlijst
- Erken dat elk politiek besluit doorwerkt in de bedrijfsvoering van uitvoeringsorganisaties.
- Wees dus terughoudend met nieuwe ideeën.
- Als je toch doorzet, vraag voor je beslist naar een serieuze analyse van de mogelijkheden en onmogelijkheden en eis altijd dat een nieuwe opdracht moet worden gecompenseerd met het schrappen van een bestaande activiteit.
- Beperk het aantal nieuwe opdrachten per uitvoeringsorganisatie tot 1 of 2 per jaar.
- En vooral: stop met incidentenpolitiek. - Neem kritiek op nieuwe plannen serieus.
Kritiek is lang niet altijd geïnspireerd door politieke of weet-ik-wat voor naargeestige motieven. Denk aan de genegeerde serieuze bezwaren tegen de grote decentralisaties en het sluiten van de sociale werkplaatsen die zich nu ‘uitbetalen’. - Houd rekening met de natuurlijke dispositie van organisaties.
Of anders gezegd, stop geen wezensvreemde taken in een en dezelfde organisatie. Voorbeeld: de fiscus die belasting moet innen en tegelijkertijd toelagen moet verstrekken. Dat gaat altijd verkeerd. - Bemoei je niet met de organisatie of de besturing ervan.
Dat is een vak apart, althans niet de opdracht van het parlement.
- Definieer de gewenste output en houd het daarbij.
- Eén uitzondering: stel een dwingende norm voor de indirecte kosten van uitvoeringsorganisaties, bijvoorbeeld 15 of 20 procent van het totaal. - Denk niet dat alles beter gaat als ‘Den Haag’ direct verantwoordelijk is.
- Het is doorgaans niet de formele positie van een uitvoeringsorganisatie die problemen oplevert, maar de onheldere taakstelling en het gebrek aan middelen (afgezien van eventuele managementproblemen).
- De reflex om een organisatie als ProRail haar ZBO-status te ontnemen, is contraproductief: het leidt tot eindeloos overleg over ‘interne’ bedrijfsaspecten en vermindert gedurende de transitieperiode de effectiviteit. - Aanvaard dat een complexe samenleving misschien wel alleen te besturen valt met eenvoudige maatregelen en voorzieningen.
- Hoe complexer de doelgroep, des te noodzakelijker de eenvoud.
- De huidige omgekeerde beleidslijn leidt tot een zodanig fijnmazige regelgeving dat uitvoeringsorganisaties die nooit naar behoren kunnen toepassen. - Realiseer je dat de medewerkers van uitvoeringsorganisaties de gevolgen op hun dagelijkse bordje krijgen van alle plannen en uitspraken van de politiek.
- Oud beleid loopt vaak nog een tijdje door, nieuw beleid vraagt om voorbereiding, maar de burger meldt zich elke dag gewoon bij het loket. - Maak een einde aan politieke benoemingen in de directies van de uitvoeringsorganisaties.
Stop ook de recycling van topambtenaren via de Algemene Bestuursdienst. En houd goed voor ogen dat bazen die ja zeggen, vaak geen nee durven zeggen. - Versterk de ondersteuning van de Kamer met mensen die ‘buiten de deur’ hebben gewerkt.
- Bedwing je humeur.
- De manier waarop de Kamer debatteerde over het onderzoek naar de uitvoeringsorganisaties was beschuldigend en denigrerend.
- Als de Kamer de fiscus op hoge toon aanzet fraudeurs op te sporen en twee staatssecretarissen voor straf naar huis stuurt, dan krijg je vroeg of laat jagers die tijdens de jacht het gerechtvaardigde doel vervangen door de prooi. Noem het tunnelvisie, maar het is wel een verschijnsel waar de politiek ook weg mee weet.
Ook een bazenlijstje?
Is het ook een idee om een lijstje voor de bazen van de uitvoeringsorganisaties te maken? Ik kan me zo maar indenken dat ze wel wat frisse tips kunnen gebruiken.
Ik hoor wel.
Paul Verburgt
Gerelateerde artikelen
De dolgedraaide ‘DOOMLOOP’ van regeldwang & bureaucratie
Willem Mastenbroek
Organiseren is niet waardevrij!
Jaap Peters
Zo los je de malaise bij de fiscus op!
Ton Verbeek
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
Wat is dit Onderzoeksvoorstel voor gruwelijk verhaal? Ongelooflijk! Een fantastisch voorbeeld van hoe je iets steeds ingewikkelder en onhanteerbaarder kan maken. Kafka zelf had niet een betere tekst kunnen vervaardigen. Perfect!
Een beter voorbeeld van de DOOMLOOP is niet te geven. Bureaucratie creëert bureaucratie! En HOE!
Kan het anders. Ja natuurlijk. Voorzie het rijtje 'onweerstaanbare tips' van Paul Verburgt van een uitnodigend voorwoord. Klaar is Kees! Een prima discussie stuk met als vragen: Wat gaan we concreet nu anders doen? Hoe een geslaagde uitvoering voortaan meer kans geven?
Dank voor je reactie!
Anders dan jij denk ik dat de motivatie van de ambtenaren en professionals grosso modo niet sterk is verminderd. Eerder omgekeerd: juist omdat deze mensen nog zo gemotiveerd zijn, is de boel niet in het honderd gelopen!
Tegelijkertijd zijn we het volkomen eens over de systematische ontwrichting in de uitvoering van het overheidsbeleid, van fiscus tot onderwijs, en over de zeer opvallende rol van die zelfde overheid daarin.
Je suggestie kan ik volgen, al zou ik op landelijk niveau een keuze maken. Dus niet alle secretarissen-generaal jaarlijks aan de tand voelen (te meer omdat hun positie van geval tot geval heel verschillend is), maar zeker wel de bazen van een aantal uitvoeringsorganisaties. Ik zou dan terstond de korpschef van de Nationale Politie oproepen en hem vragen of hij de problemen bij de politie (waarvoor hij tenslotte was ingehuurd) al heeft opgelost: hij vertrekt immers na nog geen vier jaar naar de volgende uitvoeringsorganisatie, de AIVD...
Paul
Dank voor je bijval!
Het kost weinig moeite om nu al de aanbevelingen van de parlementaire onderzoekscommissie op te schrijven:•
• Het moet allemaal transparanter
• Het moet allemaal menselijker
• Het moet allemaal sneller
• Het moet allemaal goedkoper
• Het moet allemaal diverser
• Het moet allemaal veel verbindender
• Het moet allemaal duurzamer
Nog iets vergeten? O ja, de tegenwoordige gebruikelijk excuses. Een oprecht sorry van de Tweede Kamer voor de rotzooi die alle anderen van de goede bedoelingen van de Kamer hebben gemaakt.
Paul
1. Wijzigen van parameters/percentages e.d. mag wel. Maar geen algoritme en regelwijzigingen c.q. max. 2 per jaar.
2. 20% overhead is wel weinig; i.h.a. scharen we IT ook onder niet directe uitvoeringskosten. En dan zijn de overhead kosten echt heel veel hoger, wellicht wel tot 50 a 60%.
3. Bij "definieer de output" hoort ook: erken dat strikt sturen op gedefinieerde output altijd leidt tot minder of meer output van een andere soort. Dus inventariseer dat heel goed, want misschien is dat wel ongewenste output. Zie bijv. de kinderopvang toeslag. De TK ging akkoord met een wet voor 100% invordering bij onvolledige aanvraag en/of fraude. Juist vanwege de fraudepreventie. Nu vindt men dat ineens niet meer OK.
4. Het idee van en achter de ABD is helemaal niet zo slecht. Alleen moet je wel je gezonde verstand blijven gebruiken en principes van de High Performance Organisatie doorvoeren. D.w.z. dat je disfunctionerende bestuurders ontslaat en niet opschuift. Dat betekent dat er systematische beoordelingen van de bestuurders nodig zijn. Zoals dat ook i.h.a. bij het bedrijfsleven werkt. En dat bestuurders pas weg mogen als ze de problemen waarmee er begonnen is (maak een mooie SWOT analyse bij entree) echt hebben opgelost.
5. Over "Geef ze meer ondersteuning van buiten…." heb ik mijn twijgfels. Is het probleem niet, net zoals bij gemeenteraden, dat het gemiddelde niveau van Kamerleden t.a.v. bedrijfseconomische onderwerpen gewoon belabberd is. En dat ze daar soms toch over moeten oordelen. Dan helpt professionele ondersteuning m.i. niet, omdat dat er toe leidt dat er een 4e macht ontstaat als ze die deskundigen gaan volgen. Dat kan niet de bedoeling zijn. Je zou van elke partij moeten eisen dat er minimaal één bedrijfseconomisch geschoold persoon zit die op 2e lijns management niveau in een bedrijf of organisatie heeft gewerkt. Hoewel ook dat geen garantie geeft als ik nog denk aan de uitspraak van Madeleine van Toorenburg n.a.v. het Fyra debacle. Verder doet ze het best goed, maar ook zij (en de rest) snappen gewoon niks van bedrijfsvoering.
6. Luister eens wat vaker naar de RvS en de uitvoeringsorganisaties als die iets zeggen over uitvoerbaarheid! Ze hebben daar heel vaak verstandige dingen over gezegd.
Het onderzoeksvoorstel is idd. echt ridicuul.
Wat is "menselijke maat"? Dat je wel duizenden euro's aan voorschotten betaalt aan relatief arme mensen, met de zekerheid dat een percentage van rond de 10% daarvan een (groot) deel moet terugbetalen? Maar het antwoord op deze vraag (OV1) komt niet voor in de deelvragen van het onderzoek. Alleen Handhaving en Toezicht komen aan de orde t.a.v. de regelgeving. Niet de regelgeving zelf. En daar zit nou net het probleem. In OV3 komt dat impliciet wel terug, maar de kern, de inhoud en complexiteit van regelgeving, mag kennelijk geen onderwerp van onderzoek worden.
Het lijkt allemaal heel erg op de Commissie Elias, die ook niet de vinger op werkelijke zere plek heeft gelegd…
En tenslotte: alle goede adviezen zijn al zo vaak naar de TK gegaan, maar men volgt ze helaas niet op. En zo zal het met dit onderzoek ook gaan, waaruit ongetwijfeld best nog een aantal nuttige aanbevelingen volgen. De TK weet het altijd beter en luistert niet naar en beschikt veel te weinig over het gezonde verstand. Er worden te veel politieke spelletjes gespeeld, waardoor bedrijfseconomische principes en strategisch management niet kunnen worden toegepast. Dat gaat namelijk uit van ratio aan de top (zie de vele leerboeken daar over).
En in de politiek zit geen ratio aan de top. Dat is zo en dat blijft zo.
.
Bedankt voor je uitgebreide reactie.
Je maakt twee behartenswaardige slotopmerkingen. De politiek is niet erg geneigd om naar zichzelf als oorzaak van gedoe te kijken en xe is ook niet erg geneigd om goede raad op te volgen. Maar ja, als we eerlijk zijn, geldt dat wel voor meer instituties. Raden van Bestuur, directies, belangengroepen, ja zelfs 'gewone mensen'.
Je aanvullingen zie ik vooral als verdiepingen van de punten op mijn lijstje. Bij de definitieve redactie neem ik dat mee, waarbij ik ervoor wil waken niet al te gedetailleerd te worden, want dan verliest het lijstje zijn kracht.
De meeste van je aanvullingen zijn duidelijk en kan ik volgen.
Met je opmerking over de Algemene Bestuursdienst ben ik het niet zo eens. De voorziening mag in oorsprong goed bedoeld zijn, maar het is - en dat kon je op je vingers natellen - een chique opvang voor disfunctionerende hoge bazen geworden. En bovendien gaat van de ABD in zijn huidige opzet een verkeerde prikkel uit: als je niet in je vierde jaar van aanstelling in beweging komt, loop je het risico in de bak 'overgeschotenen' terecht te komen. Ik vrees dat deze feilen bij elke voorziening voor dit soort topmensen optreedt. Dus waarom niet gewoon gedaan wat voor gewone mensen ook geldt: wie goed is, kan verder en wie niet voldoet, moet weg?
Ook je suggestie om in de samenstelling van de volksvertegenwoordiging een soort quotum van bedrijfskundige/managers op te nemen, maakt me niet enthousiast. Ik ben een geharnast tegenstander van quota. Positieve discriminatie van deze of gene groep loopt altijd verkeerd af, voor degenen die niet tot de voorkeursgroep horen en uiteindelijk ook voor de bevoorrechten. Bovendien, jij bent voorstander van deze voorkeursgroep, maar anderen zullen weer andere favorieten hebben. Dan moet je of een hele grote fractie hebben of je krijgt van die gestapelde kwaliteiten: een vrouwelijke katholieke bedrijfseconoom van kleur, woonachtig in Drenthe, zich identificerende als man.
Paul
"Dus waarom niet gewoon gedaan wat voor gewone mensen ook geldt: wie goed is, kan verder en wie niet voldoet, moet weg?" Tuurlijk, helemaal mee eens!
En over die quota: dat is zeker lastig. En ik constateer dat er dan geen echt goede oplossing is voor het gebrek aan ratio + bedrijfskundige kennis in de Tweede Kamer.
Plato had ruim 2000 jaar geleden in "De Staat" natuurlijk gelijk: een democratie is mooi, maar een meritocratie met "edele mensen", speciaal opgevoed, in het bestuur van het land is beter. Maar ik denk nu onhaalbaar.....
Er wordt in ons mooie land eindeloos gepraat en geregeld en er zijn ook nog eens hele volksstammen die zich hier dag en nacht en met verve mee bezig houden. In onze schier eindeloze drang naar rechtvaardigheid (sic!) struikelen we over elkaar heen om met regels en regels op regels en regels alles voortdurend zo verder te detailleren dat er uiteindelijk niets meer te regelen valt zonder dat hele bouwwerken omvallen, ondersteunende IT kreunend vastloopt en mensen vermalen worden in het woud van bureaucratie dat zo ontstaat. Het is al jaren bekend dat onze officiële instanties de druk van steeds veranderende regels niet aankunnen terwijl er anderzijds gewoon doorgeregeld wordt alsof er niets aan de hand is. Gek hè dat sommige instanties 5 maanden doorlooptijd nodig hebben om nieuwe regels in te passen in bestaande systemen of dat de overheid zelf de grootste moeite heeft om te voldoen aan de AVG?
Ik huldig zelf al jaren de stelling “meer regels, meer vlegels”. De hoeveelheid en complexiteit van alle regels maakt namelijk dat burgers en instanties meer calculerend zijn dan ooit en dat terwijl de menselijke maat eigenlijk het antwoord moet zijn. Keep it simple, stay human! Zie daar in een paar woorden mijn pleidooi voor een samenleving waar inclusie en verdraagzaamheid de norm zijn en waar de moraal zegeviert over de kille bureaucratie. Kortom in plaats van een nog langere lijst van aanbevelingen zou ik zeggen: laten we er voor gaan om te zorgen dat de menselijke maat terugkomt in onze maatschappij en dat we kiezen voor mensen met een hart die de samenleving vooruit helpen met daden in plaats van regels.
Jouw kamerlijstje is een ware uitnodiging om te beginnen met denken in plaats van praten. Dolgedraaid als we zijn in onze eindeloze complexiteit staat daar tegenover het simpele van het eigen huishouden: je werkt voor je geld en (hopelijk) je plezier, je zorgt voor je dierbaren en als anderen wat voor je doen ben je dankbaar en betaal je de redelijke prijs die daar bij hoort. Een simpele vraag in ons parlement als “dat doe je thuis toch ook niet?” als antwoord op zaken die niet kloppen zou veel discussies aardig kunnen bekorten en het gekke is dat als je die vraag stelt bij het zoveelste issue men het eigenlijk best vaak eens is. Daar is geen studie of rapport voor nodig!
Moeten we over dit soort zaken eindeloos discussiëren en nieuwe regels en systemen maken voor medeburgers die er wat van proberen te maken?
Ik denk van niet!
Ik reageer graag op je drie opmerkingen.
Het toepassen van normale regels op hooggeplaatsten is soms even wennen en het kan ook even duren, maar het komt uiteindelijk goed. Zo twijfel ik er niet aan dat die beruchte wachtgeldregeling voor politici op afzienbare termijn wordt afgeschaft. Dat gaat - al zal dat vast langer duren - ook gebeuren met die curieuze barmhartigheid waarmee mislukte topambtenaren worden behandeld. Het zijn uitlopers van een voorbije tijd.
Het gebrek aan ratio mis ik niet in de politiek. Althans niet meer dan elders. Bovendien is politiek het expliciteren van belangenconflicten en daar hoort emotie (gebrek aan rationaliteit?) ook bij. Tegelijkertijd zou je willen dat politici zich laten bijstaan door deskundigen die meer zijn dan doorgeleerde geestverwanten. Dat gebeurt natuurlijk wel, maar het is vaak te incident-gedreven en daardoor ondiep. Dat blijkt wel zodat een kwestie echt moeilijk wordt. Dan heb ik het nog niet eens over Corona, want dat is onvertoond, maar - en dan zijn we terug bij het onderwerp van mijn column - het bedenken van regels waarmee uitvoeringsorganisaties aan de slag moeten.
Je slotopmerking drijft een wig tussen ons :-)
Ik ben heel erg tegen nobele lieden, zakenkabinetten, bureaucraten en andere fijnbesnaarde types die zonder kiezersmandaat het beste met ons voor hebben. Dat gaat altijd mis en ontaardt altijd in autoritaire regimes. Bovendien is het een illusie om te denken dat er tussen nobele lieden geen belangenconflicten zouden bestaan. Nee, Plato had het mis wat mij betreft.
Paul
Een warmbloedig pleidooi voor de menselijke maat, voor vertrouwen en dus tegen de bureaucratie en tegen die rare dwang om voor iedereen een perfect passend rechtvaardigheidskostuum aan te meten. Heerlijk.
Meer regels, meer vlegels! Ha, jij en ik weten uit ervaring dat naar mate het aantal regels toeneemt, de anarchie en calculatiedrift groeien. Verminder je de regeldruk, dan gaan mensen ... inderdaad, weer normaal doen.
De angst onder politici en managers dat de boel juist uit de hand loopt, komt zo goed als nooit uit. Al moet je natuurlijk nooit je ogen sluiten voor slechteriken.
Ik lees in je reactie dan ook steun voor mijn stelling: Kamer ga niet studeren, maar gebruik je verstand. En zo moeilijk hoeft dat niet te zijn. Zie mijn tips!
Bedankt voor je reactie.
Paul
We kennen elkaar van vroeger en ik weet dus wat het betekent als je moppert: je bent verontwaardigd, maar ook super betrokken. Zo lees ik je reactie dan ook.
Ik voel dezelfde verontwaardiging. Het al jaren slepende probleem van de Kamer is dat ze -meestal onder druk van lobby of incidenten - denkt dat ze meer moet regelen. Meer afwijkingen, meer details, meer opties, nooit minder altijd meer. Daarna gooien ze de boel over de schutting en zijn vervolgens weer verontwaardigd als hun meesterwerk niet direct tot geluk en zaligheid onder de bevolking leidt. Dat geeft het toch al snel draaiende vliegwiel van betutteling nog eens een stevige zwaai en zo verder.
Het zijn vaak de eenlingen, de excentriekelingen, de dwarsdenkers, de rebellen en 'populisten' die de kat de bel aan binden. Vanwege hun profiel worden ze lang, zo niet altijd genegeerd. Totdat de vlam in de pan slaat en dan gebeurt wat die zonderlingen hadden bepleit. Het zou (ik gebruik maar even een hippe term) de kartelpartijen sieren als ze een keer hun oren open zetten voor afwijkende meningen in plaats van die met ogen dicht af te wijzen.
In afwachting daarvan zullen we de afwijkende en dwarse denkers moeten steunen, waar we maar kunnen. En zelf artikelen schrijven en blijven duwen. Het moet een keer goed komen.
(leuk dat je even een reactie schreef!)
Paul