Waarom ICT-projecten bij de overheid steevast te duur uitvallen

Overheid en bedrijfsleven hebben nooit serieus geprobeerd om de enorme ICT-projecten financieel te beheersen. Hoe ‘ons kent ons’ al decennialang een meer zakelijke verhouding in de weg staat.

In de Groene Amsterdammer dd 11-02-15 een uitgebreide rapportage ”Waarom ICT projecten bij de overheid miljarden te duur uitvallen”. door Reinier Bijman, Belia Heilbron en Thomas Muntz .

Een zeer lezenswaardig verhaal met de vinger op de misstanden die deze sector teisteren. Hier volgt alleen het laatste gedeelte dat al ‘boekdelen’ spreekt.

ICT bedrijven en overheid teveel verweven

‘Een weeffout’, noemde ict-consultant Lauran Matthijssen bij de commissie-Elias de vergevorderde onderlinge afhankelijkheid van overheid en bedrijfsleven. Matthijssen werkt voor het geprivatiseerde Expertisecentrum en heeft in de afgelopen dertig jaar veel ict-projecten van dichtbij meegemaakt. Door het hele stelsel in te richten op het vergroten van vertrouwen ‘let niemand erop dat de prestaties op een zakelijk verantwoord niveau blijven’.

Het heeft volgens Matthijssen geen zin om leveranciers via een gedragscode op hun moraliteit aan te spreken, meldt hij aan de commissie-Elias. ‘Je kunt de vos vragen om op de kippen te passen, maar dat werkt niet zo.’ De vossen, de bedrijven, hebben volgens Matthijssen een fundamenteel ander belang dan de overheid, ook al ontkennen velen dat in de sector: ‘Je weet dat leveranciers omzet willen draaien en winst willen maken. Als je ze dan vraagt om op jouw budget te letten, gaat dat niet helemaal goed samen.’

ICT bedrijven afrekenen op prestaties

Matthijssen heeft er meermaals over gepubliceerd, maar kreeg geen bijval van zijn vakbroeders of van de ambtenarij. Zijn oplossing is eenvoudig: bedrijven moeten worden afgerekend op hun prestaties, die volgens hem wel degelijk te meten zijn en onderling te vergelijken. Jarenlang hield hij een database bij van ict-projecten die hij in zijn werk tegenkwam, vertelde hij de commissie. Daaruit bleek volgens hem dat de ene overheidsorganisatie dertig keer meer betaalde voor een vergelijkbaar systeem dan het andere departement. ‘Er zijn projecten die zo worden gekneed dat er voor die bedrijven vrij veel omzet te behalen is. Er worden systemen ontwikkeld voor 107 miljoen die ook voor 3,5 miljoen ontwikkeld hadden kunnen worden. Ik heb de neiging om te zeggen dat dit een kwestie is van een poot uitdraaien.’

Aanbevelingen Elias

De commissie Elias doet echter weinig met de aanbevelingen van Matthijssen en vindt de nauwe verwevenheid van overheid en ict-bedrijven geen enkel probleem. Van de 34 aanbevelingen is een groot deel al lang geregeld, ook al houdt lang niet iedereen zich eraan. Zo moeten ambtenaren hun top gaan voorzien van ‘realistische informatie’ over het verloop van ict-projecten. Contracten moeten voortaan niet in een la verdwijnen, maar ‘daadwerkelijk gebruikt’ worden.

Het kabinet neemt ‘de kern’ van de aanbevelingen over, schrijft minister Blok van Wonen & Rijksdienst. De belangrijkste nieuwe maatregel is de invoering van een nieuwe, onafhankelijke autoriteit, het Bureau ICT-Toetsing (bit), dat orde gaat scheppen in de ict-chaos. Die is volgens de commissie-Elias nodig omdat de rijksoverheid behoefte heeft aan eigen expertise. Een conclusie die de commissie-Van Veen een kwart eeuw geleden ook al trok.

Bureau ICT-Toetsing is overbodig

Het bit is vooral overbodig. Onafhankelijke contra-expertises bij risicovolle informatiseringsprojecten zijn al sinds 1990 verplicht. Ze worden alleen niet of nauwelijks uitgevoerd. Daarnaast is zo’n bit niet eenvoudig te realiseren. Waar moeten die onafhankelijke experts vandaan komen, als de ict-wereld vergeven is van belangenvermenging? Minister Blok ziet het probleem niet. Van binnen de overheid, aan te vullen met experts uit wetenschap en bedrijfsleven, schrijft hij.

De meest realistische voorspelling is dat de overschrijdingen zullen doorgaan.

Aan ambitieuze ict-plannen om geld aan te verspillen is geen gebrek. Zo moet de communicatie met burgers en bedrijven volgens het regeerakkoord vanaf 2017 geheel digitaal verlopen. De bedrijven waren – niet verwonderlijk – meteen enthousiast over het plan.
Verantwoordelijk ministers Plasterk en Blok hebben intussen al laten weten dat de deadline van 2017 niet gehaald gaat worden.

Gezellig samen falen

Op het afgelopen iBestuurcongres in Den Bosch mocht dat de pret niet drukken, net zo min als de kritiek van Elias. De conclusies van de commissie kwamen slechts plichtmatig of schertsend aan bod. Geen wonder. Elias wil dat overheid en bedrijven meer overleggen? Wel, het congres bediende hem op zijn wenken. Het draaide immers helemaal om netwerken en het vergroten van vertrouwen. En om nog meer en verdergaande samenwerkingen, ‘waar overheid en markt steeds vaker samen op avontuur gaan en hun gezamenlijke reiservaringen delen’.

Noot Redactie ManagementSite: 'Samen op avontuur, een nieuwe autoriteit erbij, realistische informatie van de ambtenaren naar hun bazen, contracten daadwerkelijk gebruiken…….'  Tja, machteloze prietpraat. En dat terwijl er wel degelijk greep op deze projecten is te krijgen. In de tekst hierboven staan er al twee: de verwevenheid doorbreken en de bedrijven afrekenen op hun prestaties. Zie voor deze en andere aanbevelingen onze kennisbankpagina ICT projecten en IT projectmanagement bij de overheid,  inclusief de voorbeelden van hoe het wél kan.

De rubriek ACTUEEL informeert u over recent verschenen bijdragen in andere media. Bij elke bijdrage vermelden wij de oorspronkelijke bron. Bron: de Groene Amsterdammer, 11-02-15.