Hoe komen we rond als bullshit jobs verdwijnen?

In 1930 voorspelde Keynes dat we tegen het einde van het millennium een werkweek zouden hebben van 15 uur. Het is bepaald waarschijnlijk dat de verkorting van de werkweek doorgaat. Hoe voorzien we bij een aanzienlijk kortere werkweek en minder bullshit jobs in ons levensonderhoud?

Er zijn grofweg twee scenario’s om een verhoudingsgewijze afname van bullshit jobs bij voortschrijdende werkweekverkorting en in ons levensonderhoud te voorzien: 1. een basisinkomen of 2. geleidelijke verkorting van de werkweek met een verhoudingsgewijs minder sterk dalend loon.

Scenario 1, een basisinkomen acht ik wenselijk. Het belangrijkste voordeel dat ik zie is dat meer mensen eerder werk zullen kiezen waarvoor ze intrinsiek gemotiveerd zijn. Ook verwacht ik dat organisaties als UWV en sociale diensten – veelal gemankeerde organisaties met een slechte staat van dienst en dito imago - voor een belangrijk deel opgeheven kunnen worden en de overheid navenant kleiner dan wel aan andere prioriteiten aandacht kan schenken. Maar praktisch gezien acht ik een basisinkomen lastig in te voeren, onder andere vanwege immigratie en Europese regels. Er zal een enorme aantrekkingskracht uitgaan van een basisinkomen in Nederland op bevolkingsgroepen in Europa en daarbuiten. En die instroom zal aanspraak willen en kunnen maken op dit basisinkomen (zoals nu al gebeurt met de bijstand). Europese en internationale regels maken het lastig om anderlanders – zeker die uit Europa – langjarig uit te sluiten van het recht op bijstand en dus ook van een in te voeren nationaal basisinkomen. Dat zet het nationale sociale systeem zo onder druk dat het onbetaalbaar kan blijken. Dit is een reëel te voorzien risico en in het huidige klimaat zal een politicus er zijn vingers niet snel aan branden.

Deze redenatie lijkt zo logisch en rationeel dat ik me afvraag of het voor de hand liggende mijn blik vertroebeld. Het zal niet de eerste keer zijn dat lineair denken een belemmering vormt voor juist oordelen en voorspellen.

Het andere scenario, namelijk geleidelijke verkorting van de werkweek met proportioneel beperktere gevolgen voor het inkomen acht ik al met al in ieder geval realistischer. Incrementele – kleine stapjes  - verandering heeft altijd de voorkeur boven abrupte verandering.

Tenminste als er tijd voor is. En die tijd hebben we nu. Dus we kunnen er maar beter zo spoedig mogelijk mee beginnen. Dat lijkt onhandig nu de arbeidsmarkt verkrapt. Maar er zijn nog veel werkelozen – met name ook onder de nieuwe Nederlanders: van de vluchtelingen met verblijfsrechten zit een aanzienlijk deel (ruim 70%) in de bijstand - wier aantrekkelijkheid door verkorting van de werkweek ook vergroot wordt. En het relatief duurder maken van arbeid – door een kortere werkweek met verhoudingsgewijs minder sterk dalende lonen – is zoals eerder opgemerkt een enorme extra impuls voor innovatie. Lees robotisering, mechanisering, algoritmisering en digitalisering. Met als mogelijk gevolg verdere afname van werkgelegenheid en navenante daling van de krapte op de arbeidsmarkt.

Ongeacht waarschijnlijkheid van beide scenario’s, één ding is wel waarschijnlijk: we hebben straks meer vrije tijd. En het kan in dat licht ook geen kwaad eens een gedachte te wijden aan wat we daar mee gaan doen. Neveneffect kan zijn dat we ook onze huidige vrijetijdsbesteding kritisch beschouwen. Bijvoorbeeld op criteria als betekenisvolheid en maatschappelijk nut.