Het gesprek: downloaden, debat, dialoog of presencing

Het is maandagochtend en je loopt de vergaderruimte binnen. ‘Hoi John, hoe is je weekend geweest?’ ‘Geweldig, en de jouwe?’ ‘Ook goed, dank je wel. Wat staat er voor vandaag op de agenda?’ En het gesprek gaat verder over het werk. Herkenbare situatie? Dit soort uitwisseling van beleefdheden omschrijft Otto Scharmer in zijn boek ‘Theorie U: Leiding vanuit de toekomst die zich aandient’ als een gesprek op het eerste niveau: ‘downloaden’. Er wordt op basis van (ongeschreven) regels gecommuniceerd. In het voorbeeld een ritueel wat geldt bij ontmoetingen. En zo zijn er vele varianten. Bijvoorbeeld de vraag ‘hoe gaat het met je’ waarop veelal het antwoord ‘goed, dank je’ komt. Maar wat als je je niet goed voelt? Op dit gespreksniveau hou je het voor je want het is ‘not done’ om je echte gevoel te zeggen. En als je besluit het wel te zeggen hoort de ander het dan überhaupt? En hoeveel tijd en ruimte is er (of wordt er gemaakt) om dan te praten?

Een ander voorbeeld van een gesprek op het 1e niveau is een overleg waarbij vragen worden gesteld om informatie te achterhalen. Bijvoorbeeld die projectmanager die wil weten of het project op schema ligt en dus vragen over de voortgang stelt waarbij hij alleen geïnteresseerd is in het antwoord en geen tegengeluid of andere zaken wil horen. In plaats van een gesprek ontstaat daardoor een ‘vraag-antwoord’ spel, nog net niet een ondervraging. En hoe groter de kloof tussen wat in het formele gesprek wordt gezegd (‘we liggen op schema’) en daar waar de werkelijkheid wordt uitgesproken (‘we krijgen het probleem maar niet opgelost’) des te groter is de kans dat op een gegeven moment het systeem uit elkaar valt.

Dan is er het tweede gespreksniveau; het ‘debat’. Op dit niveau zeggen de deelnemers van het gesprek openlijk wat ze voelen en denken in plaats dat men zich schikt naar de heersende opvatting (niveau 1). Afwijkende standpunten zijn mogelijk. Sterker, het wordt aangemoedigd deze afwijkende standpunten te hebben en te uiten omdat hierdoor nieuwe inzichten en mogelijkheden ontstaan. Een gedachte die bij dit niveau hoort is ‘just because you’re different doesn’t mean you’re wrong’.

Dit tweede niveau heeft ook een keerzijde. Je hebt niet alleen je eigen inzichten, maar ze zijn dermate belangrijk voor je dat je niet van plan bent hiervan af te wijken. En in plaats van een gesprek over de verschillende standpunten ontstaat een debat. Kenmerkend is dat je met argumenten probeert de ander te overtuigen van jouw gelijk. En tevens sta je er niet voor open om de argumenten en standpunten van de ander écht te begrijpen. Je luistert dan ook naar waar het standpunt van de ander niet klopt, waar de gaten zitten in de redenering zodat je het onderuit kunt halen. De kans is groot dat de relatie verhard.

Het derde gespreksniveau: de ‘dialoog’. Er zijn wederom verschillende standpunten. Echter, op dit niveau ga je luisteren om de ander te begrijpen. Je probeert niet langer de tegengestelde mening te ‘verslaan’ maar luistert empathisch en met belangstelling. Hierdoor krijg je nieuwe inzichten en kun je van daaruit bekijken wat dit betekent voor jouw standpunt. Je kijkt op dit derde niveau als het ware door de ogen van de ander in plaats van dat je bezig bent om je ingenomen standpunt te verdedigen (niveau 2).

De overstap van niveau 2 naar niveau 3 is een lastige. Het vraagt om echt onbevooroordeeld te willen luisteren naar de ander. Om je eigen waarheid (tijdelijk) los te laten en op zoek te gaan naar de waarheid in de mening van de ander. Je geeft hem daarmee erkenning voor zijn gedachten en mening (wat overigens niet betekent dat je de ander gelijk geeft). Dat kan als verlies voelen van je eigen ‘positie’. En als je met de ander in een conflict zit is deze overstap dan ook helemaal lastig.

In de praktijk zie ik dat mensen slecht bereid zijn deze overstap te maken omdat de emotie ‘eerst moet de ander mij erkennen, daarna wil ik pas naar hem luisteren’ opkomt. Hoe begrijpelijk deze emotionele reactie ook is, als je echt uit het conflict wilt komen is het nodig dat jij of de ander deze hang naar erkenning loslaat en bereid bent de overstap te maken naar niveau 3. Mocht dit geen van beiden lukken dan bestaat uiteindelijk de kans dat het conflict resulteert in het uit elkaar gaan van de partijen. Hierbij ontstaan uiteindelijk 2 verliezers. Een voorbeeld hiervan wordt bezongen door Beyonce met het lied ‘Listen’ welke komt uit de prachtige film ‘dreamgirls’.

Tot slot is er het vierde gespreksniveau: ‘presencing’. Dit is een haast ongrijpbaar niveau waarbij de eigen meningen en zelfreflecties volledig worden losgelaten. Het gesprek gaat over wat de gehele groep belangrijk vindt zonder dat het onderwerp expliciet benoemd hoeft te worden. Er ontstaat een gevoel van een unieke en diepe verbondenheid tussen jou en je gesprekspartners waardoor je in staat bent de werkelijkheid volledig los te laten en samen met de anderen een nieuw inzicht te creëren. Het is als de hechte band met goede vrienden. Ook al heb je hem of haar jaren niet gezien, zodra je elkaar weer tegenkomt klikt het direct en is die speciale band er weer. En zo werkt het ook bij groepen die dit gespreksniveau bereiken. Overigens, als je het eenmaal hebt ervaren is het makkelijker om hier naar terug te keren.

Tot slot de uitdaging voor jou. Als je een gesprek of conflict hebt met iemand kijk dan eens op welk gespreksniveau JIJ (dus niet de ander) aan het communiceren bent. En bepaal op welk niveau je zou willen communiceren. En indien daar verschil tussen zit... stap eventueel over je emotionele blokkade heen en kom in actie!

Geniet van elk gespreksniveau!