Elon Musk: de waanzinnige successen van een superbaas

Stel, je maakt een mix van Steve Jobs, Henry Ford, Thomas Edison, George Clooney en Leonardo da Vinci. Wat krijg je dan: Elon Musk! Deze 45-jarige uitvinder, investeerder, ondernemer en wereldverbeteraar is een vernieuwer en een exponentiële groeier. Hij fungeert als drijvende kracht achter de elektrische auto’s van Tesla. Hij is de motor achter de grootste batterijfabriek ter wereld, die bedoeld is om onze economie snel duurzaam te maken. Daarnaast schiet hij de ene na de andere zelfgemaakte raket de ruimte met als uiteindelijke doel om Mars te koloniseren.

Eén van de geheimen achter zijn waanzinnige successen? Hij manifesteert zich als een echte ‘superbaas’: zijn wil is wet, hij zweert bij keihard werken en stuurt zijn teams aan als speciale eenheden.

Elon Musk, wie is dat?

Hoewel er rond zijn persoon een ware cultus heerst– we spreken in het boek waarop dit artikel is gebaseerd van een ‘Musk Mania’ – zijn er nog heel wat mensen die nog nooit van hem gehoord hebben. Noem zijn naam en je krijgt vaak verwonderde blikken te zien. Pas bij het noemen van de merknaam ‘Tesla’, begint het bij sommigen te dagen. Daarom, bij wijze van kleine stoomcursus: Elon Musk is een in Zuid-Afrika geboren Canadees-Amerikaanse uitvinder, ondernemer en wereldverbeteraar. Hij heeft zijn fortuin vergaard met de oprichting van hippe internetbedrijven (waaronder PayPal) en heeft er nadien een gewoonte van gemaakt om hermetisch gesloten werelden binnen te stormen en daar vervolgens iedereen met zijn prestaties omver te blazen.

Slechts weinigen lukt het om als nieuwkomer in de auto-industrie voet aan de grond te krijgen. Musk ontketende met zijn Tesla´s binnen no-time een revolutie op het gebied van elektrisch rijden. Daarnaast runt hij zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX, dat het met recyclebare en daardoor betaalbare raketten met succes opneemt tegen het militair-industriële complex dat bestaat uit een conglomeraat van machtige bedrijven en natiestaten. Een start-up die met landen concurreert? Inderdaad!

Zo kunnen we nog enige tijd doorgaan. Of het nu gaat om zonne-energie, supersnelle transportmiddelen of een wereldomspannend netwerk van communicatiesatellieten – Musk stort zich er met manische gedrevenheid op en voor je het weet staat de wereld op zijn kop.

Al die ideeën en activiteiten tezamen hebben geleid tot een alsmaar uitdijend ecosysteem van bedrijven die door hem worden aangestuurd of gefinancierd.

Een paar wapenfeiten

Op 1 april staan wereldwijd tienduizenden mensen in de rij om een auto te kopen dat alleen nog maar op papier bestaat. A raison van duizend dollar mogen zij zich de virtuele eigenaar noemen van een elektrische auto die op zijn vroegst over twee jaar beschikbaar is: de Tesla Model 3. Uiteindelijk tekenen ruim 400.000 mensen in.

Een paar dagen later slaagt het ruimtevaartbedrijf SpaceX erin om een raket na een ruimtereis te laten landen op een klein, onbemand platform dat in zee ronddrijft. Volgens een deskundige   een prestatie die vergelijkbaar is met het ‘tijdens stormachtig weer schieten van een potlood over het Empire State gebouw, om het vervolgens te laten landen op een schoenendoos’. Maar het is meer dan een indrukwekkend trucje: het is de bedoeling om het hergebruik van een raket net zo makkelijk te maken als het starten van een auto.

 Het zijn slechts een paar wapenfeiten die aantonen hoezeer Elon Musk aan de weg timmert. Er gaat geen week voorbij zonder dat hij de wereldpers haalt: met een nieuw idee, een ongebruikelijke strategische meesterzet of een opzienbarende prestatie. Overal waar hij komt, stromen de mensen toe: hoogwaardigheidsbekleders die hem beschouwen als nieuwe bron van werkgelegenheid, managers die zich aan zijn prestaties laven en een groeiende schare ‘gelovigen’ die zich aan zijn hoopvolle visie laven.

Kwaliteiten van een Superbaas

Hoe krijgt hij het allemaal voor elkaar? Door te geloven in wat hij doet. Door messcherp na te denken en dingen te zien waar anderen aan voorbij gaan. Door te focussen op ambitieuze, bijna niet reële ambities. Door keihard te werken. Maar vooral ook, door optimaal gebruik te maken van de kwaliteiten van een Superbaas.

Dat laatste begrip is afkomstig van de Amerikaanse hoogleraar Sydney Finkelstein. In zijn boek ´Superbosses - How Exceptional Leaders Master the Flow of Talent´ schetst hij het beeld van leiders die niet alleen oog hebben voor het ontdekken van talent, maar ook een magnetische aantrekkingskracht uitoefenen op mensen die uitmuntend (willen) presteren. Superbazen zijn doorgaans autonome, charismatische en visionaire mensen die over een flinke dosis zelfvertrouwen beschikken en die vaak met de harde hand leiden. Ze zijn altijd en overal op zoek naar talenten die ´het´ hebben.

Musk is het levende voorbeeld van een Superbaas die voortdurend op zoek is naar nieuw talent. Niet alleen bezoekt hij regelmatig universiteiten om nieuwe talenten te spotten, maar ook weet hij onontdekte groeidiamanten op het spoor te komen. Zoals Tom Mueller. Die hield zich van kinds af aan bezig met het bouwen van kleine raketten. Na zijn studie werkte hij bij een aantal grote ruimtevaartbedrijven, waar hij naar hartenlust met raketmotoren mocht experimenteren. Al te veel had zijn werk niet om handen. In zijn vrije tijd trekt hij met geestverwanten de woestijn in om daar zelfgebouwde raketten te lanceren. Musk was Mueller via via op het spoor gekomen en bezocht hem toen hij in 2002 zijn eigen ruimtevaartbedrijf startte. Hij sprak urenlang met Mueller en stelde hem honderden vragen. Hij vroeg hem vervolgens om ´founding employee´ van zijn nieuwe bedrijf SpaceX te worden. Inmiddels is Mueller opgegroeid tot Vice President.

In artikelen en boeken over leiderschap lees je vaak dat de tijd van bazen voorbij is. Dat er sprake is van ‘unbossen’. Als er al een behoefte aan leidinggevende figuren zou bestaan, dan hooguit aan zachtaardige en zorgzame types, die over veel emotionele en sociale intelligentie beschikken, die empathisch door het leven gaan en die zich toeleggen op het inspireren, faciliteren en coachen van hun medewerkers. Een Superbaas als Elon Musk voldoet in de verste verte niet aan dit profiel. Hij is eerder een mix van wat Finkelstein omschrijft als ‘iconoclasten’ – eigenzinnige en visionaire types die hun ding doen – ‘glorious bastards’, leiders die koste wat kost willen winnen. Wij zullen het visionaire deel van de mix hier laten rusten en ons vooral toeleggen op de harde kanten van Musks leiderschap.

Keihard werken

Waarom Musk het onmogelijke weet te presteren? Omdat hij keihard werkt. Hij is veeleisend en gewend om in een moordend tempo te werken. Hij buffelt net zo lang door totdat zijn doel bereikt is. Dag en Nacht.

 Op een zaterdagmiddag bezocht een journalist Musk op zijn hoofdkwartier in Palo Akto. Hoewel het weekend was, stond het parkeerterrein vol met auto’s. In het gebouw waren honderden mensen druk aan het werk. De journalist vertelde Musk dat hij onder de indruk was van deze opmerkelijke werkmoraal. Musk zag dat totaal anders en begon een klaaglied over het feit dat steeds minder mensen in het weekend werkten. ‘We zijn verdomme een stel watjes aan het worden’.

 Wie met of voor Musk werkt, komt in een soort bootcamp terecht, waarin het uiterste van je wordt gevraagd en je geen moment van rust wordt gegund. Twaalfurige werkdagen en zesdaagse werkweken zijn de norm. Werken betekent vaak dat je op onmogelijke missies wordt gestuurd, die je naar eigen inzicht moet volbrengen. Terwijl je bezig bent, wordt je keer op keer bestookt met nieuwe eisen en naar voren gehaalde deadlines. Bij dit alles weet je steeds de spiedende ogen van de baas op je gericht. Elon Musk heeft niet voor niets zijn bureau midden in de werkruimte geplaatst. Dan is hij makkelijk bereikbaar, maar kan hij tegelijkertijd ook goed in de gaten houden wat er om hem heen speelt. Niet voor niets noemt hij zich trots een ´nanomanager´. De werkcultuur binnen zijn bedrijven is er een van weinig woorden en snel doen.

Zelf meegemaakt: om toestemming te krijgen van een hooggeplaatste communicatiemanager, schreven we een uitgebreide mail waarin we de redenen van ons verzoek omstandig uitlegden. Binnen 5 seconden kwam het antwoord, dat uit één woord bestond:´yes´.

Musk blijft je voortdurend opjagen tot betere prestaties. Bij problemen duikt hij er zelf meteen op. Dan wordt er net zolang doorgewerkt totdat het probleem is opgelost. Musk gaat altijd voorop in de strijd. Want ondanks alles is Musk allesbehalve een afstandelijk leider die hoog boven de werkvloer verheven zijn plannen bedenkt. Hij zit midden tussen zijn personeel en is overduidelijk aanwezig.

Kun je het tempo niet bijhouden? Dan kun je een lange vakantie nemen. Terugkomen hoeft niet. Bij Musk werk je met totale toewijding. En dat in een tijd dat het werk elders steeds meer in het teken van de ‘pretfactor’ komt te staan. Slaap zacht, zal Musk je inpeperen. Wie hard en intensief werkt, komt verder en bereikt meer. Dat was vroeger zo en dat is tegenwoordig niet anders.

Speciale eenheden

Werken voor Musk is een life experience. Net als het werken voor speciale eenheden in het leger. Op de site van SpaceX staat dat het bedrijf vergelijkbaar is met elitetroepen. Op de site van Tesla ontbreekt deze vergelijking, maar wordt gesproken van banen en werkzaamheden die niet voor iedereen geschikt zijn. Het is duidelijk: Musk en de zijnen een elite vormen die een heilige missie voeren om hun torenhoge ambities waar te maken.

De parallellen tussen speciale eenheden en het werken in de bedrijven van Musk zijn groot:

• Diepere betekenis: speciale eenheden werken niet zomaar aan wat willekeurige doelen, ze zijn bezig met zaken die groter zijn dan het leven zelf. Uit de commentaren van medewerkers van Musk, blijkt dat ze doordrongen zijn van de diepere betekenis van hun werk.
• Wisselende uitdagingen: speciale eenheden staan voor steeds weer wisselende uitdagingen. Dit doet een sterk beroep op persoonlijke kwaliteiten als daadkracht en inspiratievermogen. Onder hoge druk presteren, geeft een ultieme kick. Sommigen spreken in dit verband van ‘sadomasochistische ervaringen’, anderen houden het op ‘gevoelens van flow’.
• Spartaanse omstandigheden: speciale eenheden zijn niet alleen gewend om onder grote druk, maar ook onder Spartaanse omstandigheden te werken. Zeker in vergelijking tot andere hightech-bedrijven biedt Musk uiterst sobere werkomgevingen: oude fabriekshallen, afgedankte productiefaciliteiten en opgelapte lanceerinstallaties.
• Continu meten van prestaties: speciale eenheden krijgen voortdurend feedback op hun prestaties. Iedereen kent de doelen, actieplannen en taken. De voortgang wordt continu gemeten en ieder teamlid legt voortdurend verantwoording af over zijn prestaties.
• Mannelijke saamhorigheid: onder de leden van speciale eenheden heerst een sterk saamhorigheidsgevoel. Ze worden daarom vaak omschreven als ‘bands of brothers’. Het zijn (meestal) mannen die van elkaar op aan kunnen en die elkaar ondersteunen in de strijd. De saamhorigheid wordt voor een belangrijk deel bepaald door het authentieke voorbeeldgedrag van de leidinggevende. In het geval van Musk: hij gedraagt zich eerder als een opperbevelhebber dan een CEO. Hij staat tussen zijn mensen en gaat voorop in de strijd.

Meest populaire leider

Het voortdurende gejakker en zijn directieve leiderschapsstijl zullen hem niet populair maken, zou je denken. Dan heb je het mis. In een recent Amerikaans onderzoek onder afstudeerders noemt bijna een derde (32%) hem als meest ideale leider om onder te werken. De enige die nog een beetje in zijn buurt komt, is Bill Gates (23,8%). Andere bekende leiders als Tim Cook van Apple, Larry Page van Google of Jeff Bezos van Amazon scoren allen minder dan 5%. De voornaamste reden van Musks populariteit als leider: zijn oog voor vernieuwend talent, het feit dat hij mensen de ruimte geeft om dingen naar eigen goeddunken uit te voeren, dat hij zelf het goede voorbeeld geeft en recht voor zijn raap zegt waarop het staat. Als je als leider hard voor jezelf bent, mag je dat blijkbaar ook voor anderen zijn.

Conclusie

Elon Musk laat zien dat de veelgehoorde clichés over voortgaande ‘ontbazing’ lang niet altijd kloppen. Integendeel, het blijkt dat je het een heel eind kunt schoppen met ‘bazig’ gedrag. Of de successen slechts van tijdelijke aard zijn, moeten we natuurlijk nog bezien. Voorlopig kunnen we ons blijven verbazen over de manische wijze waarop deze eigentijdse Superbaas de wereld op zijn kop zet.

Hans van der Loo en Patrick Davidson zijn de auteurs van het recent verschenen boek Musk Mania - De 5 waanzinnige succesprincipes van Elon Musk.